Δημοκρατία των πολιτών

Το πλήθος είναι πολιτικό

Tου Νικου Γ. Ξυδακη
Οι συνεχιζόμενες συγκεντρώσεις του πλήθους των Αγανακτισμένων στην πλατεία Συντάγματος, ιδίως μετά και την παλλαϊκή συγκέντρωση της Κυριακής, μάς αναγκάζουν να τις σκεφτούμε ως καινοφανές συμβάν με απρόσμενες επιπτώσεις στη ρευστή πολιτική σκηνή. Το πρώτο: Τι είναι αυτό το πλήθος; Ποιοι το συνιστούν, τι ζητάει, ποια η δυναμική του; Από τις αυτοψίες και τις συζητήσεις των πρώτων καυτών ημερών, διακινδυνεύουμε ορισμένες αδρές παρατηρήσεις. Το πλήθος είναι ανομοιογενές, ετερόκλητο, ποικίλο, ακριβώς όπως και η ελληνική «μικρομεσαία» κοινωνία. Ηλικιακά, ταξικά, μορφωτικά, πολιτιστικά, εκπροσωπούνται όλες σχεδόν οι πληθυσμιακές ομάδες. Ωστόσο, βάσει της εκδηλούμενης δραστηριότητας και της συμπεριφοράς, αλλά και της τοποθέτησης στον χώρο, μπορούμε να διακρίνουμε το Ανω και το Κάτω Σύνταγμα. Μπροστά στον Αγνωστο Στρατιώτη, άνω· και στο κλειστότερο πεδίο της πλατείας, κάτω. Τα δυο πεδία συνδέονται χωρικά με κλίμακα, σταδιακά.

Στο Ανω Συνταγμα εκδηλώνεται το πλήθος διονυσιακά, με εκτόνωση του φόβου υπό τη μορφή θυμού και χλεύης κατέναντι στο συμβολικό πύκνωμα του Κοινοβουλίου· οργισμένος εξορκισμός προς ό,τι μας φοβίζει. Κάποτε με συμπεριφορές όχλου (κατά Gustave Le Bon), αλλά συχνότερα υπό τη μορφή του καρναβαλιού (κατά Μπαχτίν), που γελοιοποιεί την ιεραρχία και τις εγκαθιδρυμένες αξίες, και προβάλλει στη θέση τους θαμμένες όψεις ζωής, αδιαμεσολάβητα. Το γέλιο, η διακωμώδηση και η εκτροπή των παραδεδεγμένων εννοιών, η επανοικειοποίηση και η ανανοηματοδότηση, όλα τούτα συμβαίνουν στον ανακτημένο δημόσιο χώρο, που γίνεται χώρος παλλαϊκού πανηγυριού – όχι κατ’ ανάγκην συνειδητά, αλλά συμβαίνουν. Επιπλέον, συμβαίνει μια αποτροπαϊκή τελετουργία, ανακουφιστική και αναγκαία, εκτονωτική του φόβου. Η τέτοια ανατρεπτική–εξορκιστική ενέργεια του καρναβαλιού πιθανότατα θα μείνει αλυσιτελής αν δεν μετασχηματιστεί.
Στο Κάτω Σύνταγμα επιχειρείται να δοθεί μορφή και λόγος στην αντίδραση - διαμαρτυρία - ξεσηκωμό. Τρόπον τινά εδώ δρα το απολλώνιο στοιχείο, το έλλογο, το αριστοτελικό, αλλά και το ρομαντικό. Εδώ βαφτίστηκε η «Αμεση Δημοκρατία» και ψηφίστηκε το πρώτο μανιφέστο, με καταλύτη την χίπστερ νεολαία και τους μορφωμένους πρεκάριους. Η μακρόσυρτη, επώδυνη αμεσοδημοκρατική Συνέλευση και η αυτοοργάνωση είναι το σχολείο για να ανακτηθεί όχι μόνο ο δημόσιος χώρος, αλλά και η δημοκρατία ως πράξη και λόγος. Για τους νέους ιδίως, πρόκειται για συνταρακτική μυητήρια τελετή.
Αναμφίβολα ηγεμονεύουσες δυνάμεις, όχι πάντα εμπρόθετα, μέσα στο Ανω και το Κάτω, στα ποικίλα ρεύματα εντός του πλήθους. Ποιος θα δώσει σχήμα και πρόσημο σε αυτό το κίνημα διαμαρτυρίας; Το Ανω Σύνταγμα του πλήθους–όχλου βάζει την ενέργεια, τον θόρυβο, την αγανάκτηση, την ακατέργαστη πρώτη ύλη, τη μαζικότητα· είναι ασπίδα και δεξαμενή. Το Κάτω Σύνταγμα του πλήθους–λαού βάζει τη σκέψη, τον λόγο, την επεξεργασία, το σχήμα, τη μορφή· είναι το δόρυ και το πυρ.
Ολα είναι δυνατά. Το άμορφο χάος τείνει να μετασχηματιστεί σε έμμορφο έργο. Αλλά δεν θα συμβεί από μόνο του: Το μετασχηματίζουν οι άνθρωποι–πολίτες, και ταυτοχρόνως μετασχηματίζονται. Ποιος επικρατεί σε αυτή την άτυπη, πλην υπαρκτή, κούρσα ηγεμονίας; Ο άμορφος όχλος; Ο έμμορφος λαός; Το μετανεωτερικό πλήθος. Ανω βρίσκεται ο όχλος, κάτω ο λαός, το παρόν μας όμως ρυμουλκείται από το πλήθος, από το ενοποιητικό υπερσύνολο, το ρεμίξ του παλιού μες στο νέο.