Στέφανος Κωνσταντινίδης
Στις 30 Αυγούστου 2011 γιορτάστηκε στην Άγκυρα η μέρα της ανεξαρτησίας, η εθνική γιορτή της Τουρκίας. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκικής Δημοκρατίας τον χαιρετισμό δέχτηκε ο Τούρκος πρόεδρος Αμπντουλάχ Γκιουλ. Στο παρελθόν την τελετή της επετείου της ανεξαρτησίας μονοπωλούσε ο στρατός και τον επίσημο χαιρετισμό δεχόταν ο αρχηγός των Ενόπλων Δυνάμεων. Αυτή τη φορά δημοσιεύτηκε στον τουρκικό Τύπο μια φωτογραφία που δείχνει τον στρατηγό Οζέλ, αρχηγό του στρατού, να υποκλίνεται μπροστά στον πρόεδρο Γκιουλ και να του υποβάλλει τα σέβη του. Είναι χαρακτηριστικό επίσης πως ο τουρκικός Τύπος τονίζει ότι για πρώτη φορά οι Τούρκοι στρατηγοί υποκλίθηκαν μπροστά στην πολιτική ηγεσία της χώρας και αναγνώρισαν την πρωτοκαθεδρία της.
Είχε προηγηθεί φυσικά η παραίτηση της προηγούμενης τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις πολλαπλές συλλήψεις Τούρκων αξιωματικών στη γνωστή υπόθεση Εργκένεκον. Οι παραιτήσεις αυτές ήταν το κύκνειο άσμα της παντοδυναμίας των στρατηγών. Εξάλλου ο στρατός ήταν και το τελευταίο προπύργιο των κεμαλιστών. Με την πτώση αυτού του προπυργίου το πολιτικό Ισλάμ επέβαλε στην Τουρκία την πολιτική του ηγεμονία. Ο ιστορικός συμβιβασμός ανάμεσα στον κεμαλισμό και το πολιτικό Ισλάμ ο οποίος κράτησε για κάποιες δεκαετίες, πάντα βέβαια με την ηγεμόνευση του κεμαλικού κατεστημένου, έληξε με την ήττα των κεμαλιστών.
Ασφαλώς παρά την ήττα τους οι κεμαλιστές διαθέτουν ακόμη δυνάμεις στο χώρο της κοσμικής αστικής τάξης, στο χώρο της διανόησης αλλά και ερείσματα στην τουρκική γραφειοκρατία, τη δικαιοσύνη και τον στρατό. Όμως σταδιακά τα ερείσματα σε χώρους όπως ο στρατός, η δικαιοσύνη και η γραφειοκρατία θα υποχωρούν υπέρ των ισλαμιστών. Ακόμη και η άλλοτε πανίσχυρη κοσμική αστική τάξη που εκφράζεται κατά κύριο λόγο μέσα από το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υποχωρεί απέναντι στην εμφάνιση μιας δυναμικής ισλαμικής αστικής τάξης κατά κύριο λόγο στο χώρο της Ανατολίας. Γενικότερα θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια σταθερή ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Ουσιαστικά πρόκειται για την απελεύθερωση μιας ισλαμικής δυναμικής που υπήρχε πάντα στην τουρκική κοινωνία αλλά που καταπιεζόταν από το κεμαλικό στρατιωτικό-γραφειοκρατικό κατεστημένο. Σήμερα είμαστε μάρτυρες μιας αντίστροφης μέτρησης αφού δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί αναλυτές που φοβούνται την επιβολή μιας αυταρχικής ισλαμικής διακυβέρνησης. Φυσικά οι Τούρκοι ισλαμιστές είναι υποχρεωμένοι να τηρούν τα δημοκρατικά προσχήματα. Επιπλέον είναι και προς το ίδιο τους το συμφέρον η διατήρηση και η ανάπτυξη μιας μορφής δημοκρατικών θεσμών στην Τουρκία. Αυτό τους επιτρέπει να παρουσιάζονται στον υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο ως ένα ισλαμικό μοντέλο δημοκρατίας. Τους βοηθά ακόμη στην αναπόφευκτη ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας ανεξάρτητα από τα όποια εμπόδια που παρουσιάζονται σήμερα στην τουρκική ευρωπαϊκή προοπτική. Άλλωστε η ευρωπαϊκή αυτή προοπτική έχει πολλαπλές όψεις και δεν θα πρέπει να συγχέεται κατ΄ανάγκην με την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα μπορούσε να ήταν η ειδική σχέση που προτείνουν κάποιες ευρωπαϊκές χώρες η κάποιας μορφής ένταξη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Εξάλλου η Τουρκία εκτός από το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ το οποίο με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διασυνδέεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι ήδη μέλος διαφόρων ευρωπαϊκών θεσμών. Με τη λογική αυτή της ευρωπαϊκής πραγματικότητας στην οποία είναι ήδη ενταγμένη η Τουρκία, οι Τούρκοι ισλαμιστές θα είναι υποχρεωμένοι να σεβαστούν μιας μορφής δημοκρατικούς θεσμούς για τη χώρα τους. Είναι άλλωστε αυτή η ευρωπαϊκή πραγματικότητα που επέτρεψε στους ισλαμιστές της Άγκυρας να επιβληθούν στο κεμαλικό κατεστημένο και να υποχρεώνουν σήμερα τους Τούρκους στρατηγούς να υποκλίνονται μπροστά στην ισλαμική πολιτική ηγεσία. Υπό διαφορετικές συνθήκες οι Τούρκοι στρατηγοί αντί να υποκλίνονται στους ισλαμιστές θα είχαν πραγματοποιήσει ακόμη ένα πραξικόπημα όπως αυτά που μας συνήθισαν στο παρελθόν. Στα καθ΄ημάς βεβαίως η πολιτική επικράτηση των ισλαμιστών στην Άγκυρα δεν αλλάζει τα δεδομένα. Η τουρκική νεο-οθωμανική επεκτατική πολιτική θα συνεχιστεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αυτοί που έτρεφαν ή τρέφουν ακόμη αυταπάτες ότι η τουρκική επεκτατική πολιτική ήταν έργο μόνο των Τούρκων στρατηγών θα υποχρεωθούν σύντομα να προσγειωθούν στη σκληρή πραγματικότητα. Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να αναζητούν συνεχώς συμμαχίες μέσα από τα κοινά συμφέροντα με άλλες χώρες για να εξισορροπούν τις πιέσεις που θα δέχονται από τον τουρκικό επεκτατισμό. Για να το πετύχουν όμως αυτό θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν την ύπαρξη αυτού του επεκτατισμού και την απειλή που αποτελεί για τα συμφέροντά τους. Ασφαλώς αυτό δεν σημαίνει εγκατάλειψη των προσπαθειών για ειρηνική διευθέτηση των προβλημάτων, αρκεί αυτές οι προσπάθειες να μη γίνονται από θέσεως αδυναμίας.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
stephanos.constantinides@gmail.com
Πηγή: Ο Φιλελεύθερος
Δημοσιεύτηκε στις 04/09/2011
Είχε προηγηθεί φυσικά η παραίτηση της προηγούμενης τουρκικής στρατιωτικής ηγεσίας σε ένδειξη διαμαρτυρίας για τις πολλαπλές συλλήψεις Τούρκων αξιωματικών στη γνωστή υπόθεση Εργκένεκον. Οι παραιτήσεις αυτές ήταν το κύκνειο άσμα της παντοδυναμίας των στρατηγών. Εξάλλου ο στρατός ήταν και το τελευταίο προπύργιο των κεμαλιστών. Με την πτώση αυτού του προπυργίου το πολιτικό Ισλάμ επέβαλε στην Τουρκία την πολιτική του ηγεμονία. Ο ιστορικός συμβιβασμός ανάμεσα στον κεμαλισμό και το πολιτικό Ισλάμ ο οποίος κράτησε για κάποιες δεκαετίες, πάντα βέβαια με την ηγεμόνευση του κεμαλικού κατεστημένου, έληξε με την ήττα των κεμαλιστών.
Ασφαλώς παρά την ήττα τους οι κεμαλιστές διαθέτουν ακόμη δυνάμεις στο χώρο της κοσμικής αστικής τάξης, στο χώρο της διανόησης αλλά και ερείσματα στην τουρκική γραφειοκρατία, τη δικαιοσύνη και τον στρατό. Όμως σταδιακά τα ερείσματα σε χώρους όπως ο στρατός, η δικαιοσύνη και η γραφειοκρατία θα υποχωρούν υπέρ των ισλαμιστών. Ακόμη και η άλλοτε πανίσχυρη κοσμική αστική τάξη που εκφράζεται κατά κύριο λόγο μέσα από το Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα υποχωρεί απέναντι στην εμφάνιση μιας δυναμικής ισλαμικής αστικής τάξης κατά κύριο λόγο στο χώρο της Ανατολίας. Γενικότερα θα μπορούσε κανείς να μιλήσει για μια σταθερή ισλαμοποίηση της τουρκικής κοινωνίας. Ουσιαστικά πρόκειται για την απελεύθερωση μιας ισλαμικής δυναμικής που υπήρχε πάντα στην τουρκική κοινωνία αλλά που καταπιεζόταν από το κεμαλικό στρατιωτικό-γραφειοκρατικό κατεστημένο. Σήμερα είμαστε μάρτυρες μιας αντίστροφης μέτρησης αφού δεν είναι λίγοι οι πολιτικοί αναλυτές που φοβούνται την επιβολή μιας αυταρχικής ισλαμικής διακυβέρνησης. Φυσικά οι Τούρκοι ισλαμιστές είναι υποχρεωμένοι να τηρούν τα δημοκρατικά προσχήματα. Επιπλέον είναι και προς το ίδιο τους το συμφέρον η διατήρηση και η ανάπτυξη μιας μορφής δημοκρατικών θεσμών στην Τουρκία. Αυτό τους επιτρέπει να παρουσιάζονται στον υπόλοιπο ισλαμικό κόσμο ως ένα ισλαμικό μοντέλο δημοκρατίας. Τους βοηθά ακόμη στην αναπόφευκτη ευρωπαϊκή πορεία της Τουρκίας ανεξάρτητα από τα όποια εμπόδια που παρουσιάζονται σήμερα στην τουρκική ευρωπαϊκή προοπτική. Άλλωστε η ευρωπαϊκή αυτή προοπτική έχει πολλαπλές όψεις και δεν θα πρέπει να συγχέεται κατ΄ανάγκην με την πλήρη ένταξη της Τουρκίας στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Θα μπορούσε να ήταν η ειδική σχέση που προτείνουν κάποιες ευρωπαϊκές χώρες η κάποιας μορφής ένταξη στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Εξάλλου η Τουρκία εκτός από το γεγονός ότι είναι μέλος του ΝΑΤΟ το οποίο με τον έναν ή τον άλλο τρόπο διασυνδέεται με την Ευρωπαϊκή Ένωση, είναι ήδη μέλος διαφόρων ευρωπαϊκών θεσμών. Με τη λογική αυτή της ευρωπαϊκής πραγματικότητας στην οποία είναι ήδη ενταγμένη η Τουρκία, οι Τούρκοι ισλαμιστές θα είναι υποχρεωμένοι να σεβαστούν μιας μορφής δημοκρατικούς θεσμούς για τη χώρα τους. Είναι άλλωστε αυτή η ευρωπαϊκή πραγματικότητα που επέτρεψε στους ισλαμιστές της Άγκυρας να επιβληθούν στο κεμαλικό κατεστημένο και να υποχρεώνουν σήμερα τους Τούρκους στρατηγούς να υποκλίνονται μπροστά στην ισλαμική πολιτική ηγεσία. Υπό διαφορετικές συνθήκες οι Τούρκοι στρατηγοί αντί να υποκλίνονται στους ισλαμιστές θα είχαν πραγματοποιήσει ακόμη ένα πραξικόπημα όπως αυτά που μας συνήθισαν στο παρελθόν. Στα καθ΄ημάς βεβαίως η πολιτική επικράτηση των ισλαμιστών στην Άγκυρα δεν αλλάζει τα δεδομένα. Η τουρκική νεο-οθωμανική επεκτατική πολιτική θα συνεχιστεί με τον έναν ή τον άλλο τρόπο. Αυτοί που έτρεφαν ή τρέφουν ακόμη αυταπάτες ότι η τουρκική επεκτατική πολιτική ήταν έργο μόνο των Τούρκων στρατηγών θα υποχρεωθούν σύντομα να προσγειωθούν στη σκληρή πραγματικότητα. Αθήνα και Λευκωσία θα πρέπει να αναζητούν συνεχώς συμμαχίες μέσα από τα κοινά συμφέροντα με άλλες χώρες για να εξισορροπούν τις πιέσεις που θα δέχονται από τον τουρκικό επεκτατισμό. Για να το πετύχουν όμως αυτό θα πρέπει πρώτα να αναγνωρίσουν την ύπαρξη αυτού του επεκτατισμού και την απειλή που αποτελεί για τα συμφέροντά τους. Ασφαλώς αυτό δεν σημαίνει εγκατάλειψη των προσπαθειών για ειρηνική διευθέτηση των προβλημάτων, αρκεί αυτές οι προσπάθειες να μη γίνονται από θέσεως αδυναμίας.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.
stephanos.constantinides@gmail.com
Πηγή: Ο Φιλελεύθερος
Δημοσιεύτηκε στις 04/09/2011
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire