Ελλάδα - Λήμματα - Ακράτεια, γωνία, πυρήνας, πρωτοτυπία, συνάδελφοι.

Του Βασίλη Παπαβασιλείου

 

Ακράτεια. Ο γνωστός μας Τζον Ντέξετον, καθηγητής του Πανεπιστημίου του Γουισκόνσιν, συγγραφέας του βιβλίου «Το ελληνικό ναυάγιο» (που θα κυκλοφορήσει, υπενθυμίζουμε, σε ελληνική μετάφραση την Πρωτοχρονιά του 2013), ξαναχτύπησε. Το νέο του πόνημα έχει τίτλο «Το νεοελληνικό φαινόμενο» και πραγματεύεται το πέρασμα μιας κρατικοεθνικής επικράτειας στο στάδιο της ακράτειας, κοντολογίς την αυτοκατάργηση μιας δυτικής, τυπικά τουλάχιστον, χώρας έπειτα από δύο αιώνες ζωής. Η πρωτοβουλία του έρχεται να επιβεβαιώσει αφενός το τεράστιο ενδιαφέρον που υπάρχει παγκοσμίως για την «ελληνική περίπτωση» και, αφετέρου, να ενισχύσει την άποψη ότι αναλύσεις της περίπτωσης αυτής δεν μπορούμε να περιμένουμε από εγχώριους θεωρητικούς και στοχαστές. Η εξήγηση είναι απλή: όσοι εξ αυτών τυγχάνουν ακαδημαϊκοί δάσκαλοι ασχολούνται με πολύ σοβαρότερα θέματα, όπως είναι, π.χ., η εκλογή (ή η αποτροπή εκλογής) των Συμβουλίων Διοίκησης των ελληνικών ΑΕΙ, όσοι δε, ελάχιστοι, θα μπορούσαν να χαρακτηριστούν «ελευθέρας βοσκής», μπροστά στα αποκαΐδια του παρόντος και μην έχοντας να βοσκήσουν τίποτα γύρισαν στις φωλιές τους δίνοντας κι αυτοί τη σκληρή μάχη για την επιβίωση.

Γωνία. Η οπτική γωνία από την οποία ο συγγραφέας προσεγγίζει το αντικείμενό του παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον. Ο Ντέξετον επιμένει ότι η νεοελληνική εμπειρία υπάγεται, για όποιον την αντιμετωπίζει απέξω, στην «αισθητική του δράματος». Ισχυρίζεται ότι όλη αυτή η περιπέτεια, που άρχισε γύρω στα 1830, διαδραματίστηκε στη σκηνή της Ιστορίας με συμμετοχή όλων των θεατρικών ειδών: τραγωδία, κωμωδία, μελόδραμα, φάρσα, οπερέτα κ.λπ. Βλέπει τους ιστορικούς πρωταγωνιστές (πολιτικούς, στρατιωτικούς, θρησκευτικούς κ.ά.) σαν αναδιπλασιασμένα προσωπεία μιας σκηνικής πινακοθήκης που ενεργοποιείται από την «κλήση της Ιστορίας» για να επιδοθεί στην «αναζήτηση του ανέφικτου». Είναι μοναδικές οι σελίδες που αφιερώνει, μεταξύ άλλων, στον Καποδίστρια, στον Μακρυγιάννη, στον Ελευθέριο Βενιζέλο, στον Κωνσταντίνο Καραμανλή και στον Ανδρέα Παπανδρέου.

Πυρήνας. Το σημείο της επιχειρηματολογίας του Ντέξετον το οποίο προβλέπεται να προκαλέσει τις περισσότερες συζητήσεις είναι εκείνο το οποίο αφορά ακριβώς το «ανέφικτο» ενός νεοελληνικού κράτους δυτικού τύπου. Ο συγγραφέας διατυπώνει την άποψη ότι από τον ελληνικό χώρο απουσίαζε το νομιμοποιητικό υπόβαθρο στο οποίο είναι θεμελιωμένη η έλευση του κράτους στη Δύση και δεν είναι άλλο από τον «εμφύλιο του Χριστιανισμού», δηλαδή την αιματηρή διαμάχη καθολικών-προτεσταντών. Αναφέρεται (αυτός είναι ο πυρήνας της θεώρησής του) στην ιστορία των θρησκευτικών πολέμων, στη Μεταρρύθμιση και στην Αντιμεταρρύθμιση ως παραγόντων που εμπέδωσαν τη ζήτηση ενός «κοσμικού διαιτητή». Τον ρόλο αυτόν επωμίστηκαν διαχρονικά οι ποικίλες μορφές του δυτικού κράτους. «Τέτοια ζωτικής σημασίας ανάγκη δεν καταγράφεται στον ελληνικό χώρο», λέει ο Ντέξετον. Γι' αυτό και το κράτος, στη νεοελληνική εκδοχή του, είναι εξαρχής ένα «ψευδοκράτος», ένα πελατειακό μόρφωμα, ένα κράμα φατριών και συμμοριών.

Πρωτοτυπία. Το κενό της Αναγέννησης και του Διαφωτισμού προσδιοριζόταν μέχρι σήμερα ως ο κύριος παράγων για το χάσμα ανάμεσα στη νεότερη Ελλάδα και στη Δύση. Εκ πρώτης όψεως πρόκειται για πολιτισμικό, κατά βάση, παράγοντα, με αναπόδραστες, όμως, πολιτικοκοινωνικές συνέπειες. Πρέπει να παραδεχθούμε ότι η προσέγγιση του Ντέξετον φωτίζει το «νεοελληνικό δράμα» με ένα καινούργιο φως. Σε τι συνοψίζεται αυτό το δράμα; Στο ότι «αυτό το κράτος δεν το χρειαζόταν κανείς πλην των δυνάμεων που το δημιούργησαν και το επέβαλαν στο όνομα των τότε γεωπολιτικών αναγκαιοτήτων και των ομόλογων συμφερόντων».

Συνάδελφοι. Ο αμερικανός καθηγητής, προλαβαίνοντας κατά κάποιον τρόπο την παρατήρηση που κάναμε πιο πάνω (βλ. λήμμα «ακράτεια»), αναφέρεται στους έλληνες συναδέλφους του με πνεύμα κατανόησης και επιείκειας: «Δεν είναι εύκολο σήμερα να είσαι έλληνας επιστήμονας, να δουλεύεις στην Ελλάδα και να γράφεις για την Ελλάδα. Και δεν είναι εύκολο γιατί εξ ορισμού ανήκεις στα "πάσχοντα πρόσωπα" ενός δράματος που βρίσκεται σε εξέλιξη με απρόβλεπτη έκβαση. Ο θεωρητικός, ο ερευνητής, ο αναλυτής χρειάζονται μια απόσταση από τα πράγματα. Η εμπλοκή σου σε ένα γίγνεσθαι που θέτει υπό αμφισβήτηση το αύριο το δικό σου και της οικογένειάς σου, που σε εντάσσει στο σύνολο των "κοπιώντων και πεφορτισμένων", δηλαδή στο μεγαλύτερο τμήμα του ελληνικού λαού, δεν είναι ο καλύτερος σύμβουλος για κάτι τέτοιο. Γράφοντας αυτό το βιβλίο ένιωσα κάποια στιγμή ότι μπορεί να μιλώ εξ ονόματος και των ελλήνων συναδέλφων μου που βρίσκονται σήμερα μέσα στον κλοιό του φόβου και της ανάγκης».

 

 

Πηγή: Τα Νέα

Δημοσιεύτηκε στις 26/10/2012