Γλώσσα - Οι σημασιολογικές αποχρώσεις του ρήματος «κτυπώ»

Γιώργος Β. Γεωργίου
Η ελληνική γλώσσα, όπως συμβαίνει με όλες τις γλώσσες, αναπτύσσει ποικίλους σημασιολογικούς μηχανισμούς για να καλύψει τις επικοινωνιακές ανάγκες των μελών της γλωσσικής κοινότητας που την απαρτίζουν.
Έτσι, είτε εφευρίσκει νέες λέξεις, είτε διαφοροποιεί τη σημασία λέξεων από παλιότερες φάσεις της γλώσσας (επιφυλλίδες λ.χ. στην αρχαιότητα ήταν τα άχρηστα φύλλα του αμπελιού, που πετάγονταν για να μπορεί να μαζευτεί το σταφύλι προς τρύγηση· σήμερα οι επιφυλλίδες είναι σοβαρά άρθρα σε εφημερίδες που πραγματεύονται ένα συγκεκριμένο θέμα. Υπουργός στα Αρχαία Ελληνικά ήταν ο δούλος. Σήμερα ασφα λώς η λέξη έχει άλλο νόημα, πέρα από το τετριμμένο «δούλος του λαού»).

Στα πλαίσια αυτά της εξέλιξης των λεξιλογικών δομών της γλώσσας μας, ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι ποικίλες σημασιολογικές αποχρώσεις ενός εξαιρετικά εύχρηστου ρήματος, του «κτυπώ».
Έτσι, πέρα από το προφανές νόημα του «τραυματίζομαι», ή του «κρούω», συναντάμε φράσεις όπως «μου κτυπάει στα νεύρα» (=με νευριάζει), «Να κτυπήσω μια ένεση» (=να εμβολιαστώ), «Ο Κρις κτυπά τατουάζ σε δικό του εργαστήριο» (=σχεδιάζω σε ανθρώπινο δέρμα), «Κτυπά χρώμα στα έπιπλα» (=βάφει έπιπλα χρησιμοποιώντας ειδική πιστόλα). Ή φράσεις όπως: «Σου κτύπησα (=σου τηλεφώνησα), αλλά δεν απάντησες», «Πάμε να κτυπήσουμε καμιά τυρόπιτα» («αγοράζω με ευχάριστη διάθεση»). Όμοια λειτουργεί και η φράση «Κτύπησαν και έφυγαν». Εδώ δεν εννοούμε, ασφαλώς, ότι κάποιοι τραυματίστηκαν. Ανάλογα με το σημασιολογικό περιβάλλον -εξού και θεωρείται πολύ σημαντικό το κείμενο πλέον και όχι απλά η πρόταση για να κατανοή σουμε τους σημασιακούς μηχανισμούς της γλώσσας- η πρόταση μπορεί να σημαίνει ότι κάποιοι λήστεψαν μια τράπεζα και εξαφανίστηκαν ή ότι επισκέφτηκαν ένα φιλικό τους σπίτι, κτύπησαν το κουδούνι, δεν βρήκαν κανέναν και έφυγαν! Η συνοχή του κειμένου, λοιπόν, είναι αυτή που καθορίζει το περιεχόμενο μιας τέτοιας πρότασης.
Το ρήμα «κτυπώ» είναι, επίσης, εύχρηστο σε εκφράσεις όπως «κτυπώ κάρτα» («στην εργασία μου), «κτύπα ξύλο» (λαϊκή έκφραση που απηχεί παλιότερες προλήψεις ότι, δηλαδή, το να κτυπά κανείς ξύλο βοηθά στο να εκδιωχθεί το κακό) και σε πολλές άλλες. Συνήθως, μάλιστα, η καταγραφή των εκφράσεων του εν λόγω ρήματος καταλαμβάνει μια ολόκληρη σελίδα στα έγκυρα λεξικά, κατα- γραφές του υπάρ χουν σε λεξικά της πιάτσας, σε γλωσσάρια νέων εκφράσεων κ.λπ. Αυτή η επίδοση, όπως λένε οι γλωσσολόγοι την ευρύτατη χρήση μιας λέξης, δεν είναι άσχετη με τις τάσεις οικο- νομίας, αλλά και ανανέωσης των εκφραστικών μας επιλογών.
Την ίδια στιγμή, λέξεις που γίνονται του συρμού -όπως γίνεται με τη χρήση του ρήματος «κάνω»- αρκετές φορές στερούν τη γλώσσα από του να είναι κυριολεκτική, περιγραφική και -γιατί όχι;- κομψή.
giorgosvg@gmail.com


Πηγή: Ο Φιλελεύθερος
Δημοσιεύτηκε στις 13/01/2013