Αθήνα - Οι αόρατοι γύρω μας

Της Μαρίας Κατσουνάκη

Το ραντεβού ήταν για τις 9 το πρωί στην είσοδο του Κέντρου Υποδοχής και Αλληλεγγύης του Δήμου Αθηναίων (ΚΥΑΔΑ). Με περίμεναν η κ. Τζένη Βαρβαγιάννη, που είναι μέλος του Δ.Σ. του ΚΥΑΔΑ, και δύο νέα παιδιά της ομάδας των streetworkers την οποία έχει δημιουργήσει ο Δήμος της Αθήνας: ο Γιάννης Αποστόλου (επισκέπτης Υγείας – νοσηλευτής) και η Μαρία Μπόθου (κοινωνική λειτουργός). Τους ακολούθησα για τρεις ώρες στην καθημερινή τους περιήγηση στο κέντρο της πόλης.
Επισκέπτονται τους άστεγους, με τους περισσότερους από τους οποίους έχουν αναπτύξει προσωπική σχέση, καταγράφουν ανάγκες, προσπαθούν να τους πείσουν να διατηρούν επαφή με τους ξενώνες του δήμου, προσπαθούν να τους πείσουν να μεταφερθούν στο νοσοκομείο εφόσον η υγεία τους παρουσιάζει προβλήματα. Τίποτα δεν είναι απλό. Και κυρίως: τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται. Η αστεγία (αναγκαίος νεολογισμός) αποτελεί πρόσφορο έδαφος για κάθε μορφής πολιτική δημαγωγία, για εξωφρενική εκμετάλλευση από τα ΜΜΕ, για ανέξοδους λαϊκισμούς με άμεσο συγκινησιακό αντίκρισμα και επίδειξη φωτογενούς αλληλεγγύης.
Ομως και η ελάχιστη προσέγγιση στο θέμα σε φέρνει αντιμέτωπο με τη συνθετότητα ενός προβλήματος που αντιμετωπίζουν όλες σχεδόν οι μεγαλουπόλεις. Μία από τις πτυχές του είναι η οικονομική κρίση. Σύμφωνα με στοιχεία που έχει στη διάθεσή του ο Δήμος Αθηναίων, από τις 600.000 που είναι εγγεγραμμένοι στον δήμο, οι άστεγοι στο ιστορικό κέντρο της πόλης είναι 500. Περισσότεροι από τους μισούς είναι τοξικοεξαρτημένοι. Γύρω τους αναπτύσσεται ένα ιδιόμορφο γαϊτανάκι έλξης και άπωσης. Ορισμένοι, ελάχιστοι, είναι και συνταξιούχοι. Τα χρήματα που εισπράττουν βοηθούν σε ένα αλισβερίσι συναλλαγής (για την αγορά ουσιών κυρίως), με ή χωρίς τη συμμετοχή τους. Αυτοί χαίρουν προστασίας, τους φροντίζουν, κανείς δεν θέλει να μετακινηθούν από το στέκι τους.
Εάν κάποιος άστεγος αρρωστήσει, χρειάζεται η συγκατάθεσή του για να μεταφερθεί από τις μονάδες του ΕΚΑΒ στο νοσοκομείο. Εάν δεν θέλει -που συνήθως δεν θέλει- η διαδικασία έχει ως εξής: πρέπει να ειδοποιηθεί η Αστυνομία, η οποία ενημερώνει τον εισαγγελέα, μόνον αρμόδιο να παρέμβει και να δώσει λύση. Και αυτή προσωρινή. Γιατί σε λίγες ώρες ή μέρες, ο άστεγος θα επιστρέψει στη θέση του.
Οι χρόνια άστεγοι -για να τους διαχωρίσουμε από τους νεοάστεγους της οικονομικής κρίσης, οι οποίοι συνήθως κυκλοφορούν μέσα στη μέρα και αναζητούν κάποιο σημείο για να κοιμηθούν το βράδυ- συνθέτουν μια παράλληλη πραγματικότητα στην καθημερινότητα της πόλης. Τα ονόματά τους και οι ιστορίες που αφηγούνται, οι απαντήσεις που δίνουν στις ερωτήσεις των υπαλλήλων του δήμου, είναι ή όχι αληθινές, λίγη έχει σημασία. Ανθρώπινα ράκη, εξουθενωμένα από την ανέχεια, εκτεθειμένα σε περίοικους και διερχόμενους φιλεύσπλαχνους ή επιθετικούς.
Η Σωσώ δεν αποχωρίζεται τα σκουπίδια, τα οποία ανασκαλεύει με μανία 24 ώρες το 24ωρο, ο Αντρέας καθαρός και περιποιημένος πιστεύει ότι εργάζεται στις μυστικές υπηρεσίες και... αρνείται να συναντήσει τη Μέρκελ, η ηλικιωμένη αλκοολική Ταμάρα και ο Ναμίκ, ευγενέστατοι με τους ξένους, προσέχουν ο ένας τον άλλον... Δεκάδες άνθρωποι στο κέντρο της πόλης, δεκάδες ιστορίες, που προσπερνάμε, αγνοούμε, συμπονούμε ή αποστρεφόμαστε και θα θέλαμε με έναν μαγικό τρόπο να εξαφανιστούν. Να απαλλαγούμε από τη μυρωδιά τους, από την παρουσία τους. Λες και δεν είναι μέλη κι αυτοί της ίδιας, δικής μας, κοινωνίας, λες και εξακτινίστηκαν ή προσγειώθηκαν από ένα άλλο σύμπαν για να δοκιμάσουν τις, ούτως ή άλλως, αδύναμες ισορροπίες μας, να ενισχύσουν τις ενοχές στις τακτοποιημένες ζωές μας. Περισσεύει η υποκρισία στη (δήθεν) προστασία των αστέγων, σε δημοσιεύματα που εκρήγνυνται επειδή μετακινούνται τα παγκάκια στην Κλαυθμώνος ή επειδή κάποιος ηλικιωμένος «εκδιώκεται» από την πλατεία Κολωνακίου.
Ενα είναι βέβαιο: η έλλειψη υποστηρικτικών δομών από την κοινωνία και την Πολιτεία δεν υποκαθίσταται από περιστασιακές εκδηλώσεις «ενδιαφέροντος», δηλαδή εντυπωσιασμού. Η σύγχυση ή ο θυμός που προκαλούν η αδιαφορία ή και η κακοποίηση του αστέγου έχουν το εξής αποτέλεσμα: δίνουν προσωρινή διέξοδο στις ευαισθησίες μας, είναι απολύτως άχρηστα για τον πάσχοντα. Οι επιχειρήσεις «σκούπα» είναι απλώς προκλητικές, η αντιμετώπιση του προβλήματος απαιτεί μεθοδικότητα, σταθερότητα, υπομονή.
Ο Δήμος Αθηναίων δημιούργησε -και ενισχύει διαρκώς- ένα πολυπλόκαμο δίκτυο βοήθειας και υποστήριξης, με συσσίτια, ξενώνες φιλοξενίας, προσπάθεια επανένταξης (κυρίως των νεοάστεγων, πριν αναπτύξουν την ψυχοπαθολογία του αστέγου). Με τη βοήθεια ΜΚΟ και χορηγών, εφαρμόζει προγράμματα που προσπαθούν να ανακουφίσουν το πρόβλημα. Η λύση είναι ασφαλώς μακριά, εξαρτάται από πολλούς παράγοντες. Ομως ο ρόλος του Δήμου Αθηναίων -και γενικώς των δημοτικών αρχών- μετασχηματίζεται με ταχύτητα, γίνεται όλο και πιο παρεμβατικός καθώς το κοινωνικό κράτος υποχωρεί και οι άνθρωποι που απομένουν χωρίς δουλειά, τροφή, στέγη στρέφονται στην Τοπική Αυτοδιοίκηση. Μπορεί ο δήμος, μόνος του, να εμποδίσει την προϊούσα εξαθλίωση; Να υποκαταστήσει το κοινωνικό κράτος ή την οικογένεια όταν απουσιάζει ή αποσύρεται; Οχι, είναι η απάντηση. Μπορεί όμως να ευαισθητοποιήσει, να ενεργοποιήσει ομάδες πολιτών, να συντονίσει κινήσεις και διαθέσεις για «αλληλοβοήθεια, όχι φιλανθρωπία», όπως τονίζουν οι αρμόδιοι. Τα συσσίτια και τα υπνωτήρια είναι η αρχή. Οπως και η ομάδα των streetworkers ή ο κόμβος αλληλοβοήθειας πολιτών ή... Μικρές ή μεγαλύτερες διορθωτικές προσπάθειες. Η πόλη δεν θα αλλάξει ούτε με επικοινωνιακά μανιφέστα ούτε με περιστασιακά, «εντυπωσιακά» μέτρα. Η θεραπεία θα είναι αργή, δύσκολη, με κίνδυνο το κοινωνικό δίχτυ να διαρραγεί από την επιθετική ορμή της φτώχειας. Ομως είναι μονόδρομος. Δεν ξέρω αν «όλοι μαζί μπορούμε». Ομως μόνο όλοι μαζί αλλάζουμε: ο δήμος, η πόλη, εμείς.



Πηγή: Η Καθημερινή
Δημοσιεύτηκε στις 13/10/2013