Η Λιβύη των Ελλήνων

Αρχαιολογικός χώρος στην παραθαλάσσια πόλη της Κυρήνης, 

η οποία ιδρύθηκε από τους Θηραίους το 631 π.Χ. 

και την περίοδο ακμής της αποτέλεσε σπουδαίο πνευματικό και πολιτιστικό κέντρο

Από την αρχαιότητα ώς σήμερα Της Μαρία Πασχάλη

Όποιος επισκεπτόταν τη Λιβύη πριν η χώρα παραδοθεί στον εμφύλιο πόλεμο, δύσκολα πίστευε ότι πρόκειται για το πλουσιότερο κράτος της Αφρικής. Μπορεί τα πλούσια κοιτάσματα πετρελαίου και φυσικού αερίου να κατατάσσουν τη χώρα στην πρώτη θέση, όμως αυτός ο πλούτος σίγουρα δεν φαίνεται να έχει αντίκρισμα στην καθημερινότητα των απλών ανθρώπων. Ανοίγοντας τις πύλες στον τουρισμό τα τελευταία χρόνια, η Λιβύη του σήμερα κλονιζόμενου συνταγματάρχη Καντάφι προτιμήθηκε από αρκετούς Έλληνες, αφού οι δεσμοί των δύο χωρών χρονολογούνται από την αρχαιότητα.

Ο θρύλος μιλά για τον χρησμό του μαντείου των Δελφών, ο οποίος ώθησε αποίκους από την Θήρα (Σαντορίνη) να μεταναστεύσουν στην βόρεια Αφρική, ιδρύοντας το 631 π.Χ., την πόλη Κυρήνη. Μέσα σε 200 χρόνια οι Έλληνες κατάφεραν να αναπτύξουν ακόμα τέσσερις ημιαυτόνομες παραθαλάσσιες πόλεις : Ταύχειρα (Τόκρα), Πτολεμαϊς (Τολμέιτα), Εσπερίδες (Βεγγάζη) και Απολλώνια (ως λιμάνι της Κυρήνης), γνωστές ως Πεντάπολις. Όμως και κατά την οθωμανική περίοδο αρκετοί έλληνες -χριστιανοί και μουσουλμάνοι- είχαν καταφύγει στη Λιβύη. Μάλιστα στην πρωτεύουσα Τρίπολη η ελληνική κοινότητα υπήρξε εύρωστη, καθώς οι περισσότεροι Ελληνες ασχολούνταν με το εμπόριο, τη ναυτιλία, και την σπογγαλιεία.

Κάτω από την πρωτεύουσα Τρίπολη βρίσκονται θαμμένα τα ερείπια της αρχαίας Οίας η οποία μαζί με την Σαμπράθα στα δυτικά και την ρωμαϊκή Λέπτις Μάγκνα, το αλλοτινό εμπορικό λιμάνι των Φοινίκων στα ανατολικά, αποτελούσαν την Τριπολίτιδα.

Όμως περπατώντας έξω από τα τουριστικά μονοπάτια οι εικόνες αποκαλύπτουν μια δύσκολη καθημερινότητα. Στην Μεντίνα, το ομορφότερο αρχιτεκτονικά, κομμάτι της παλιάς πόλης της Τρίπολης δίπλα από την Πράσινη Πλατεία, τα παλιά σπίτια στεγάζουν αποκλειστικά σχεδόν αφρικανούς οικονομικούς μετανάστες, και ρημάζουν χωρίς καμιά συντήρηση, αφημένα στη μοίρα τους και τα σκουπίδια.

Σε ένα τμήμα της, συσπειρώθηκε και η ελληνική συνοικία με τα σπίτια και το κομμάτι της αγοράς, γύρω από τον ορθόδοξο ναό του Αγίου Γεωργίου. Οι χώροι του ναού αποτελούν τόπο συνάντησης των ελληνικών οικογενειών που έχουν απομείνει (σύμφωνα με επίσημα στοιχεία, οι έλληνες μόνιμοι κάτοικοι δεν ξεπερνούν τους 400, μαζί με τις ελληνίδες που είναι παντρεμένες με Λίβυους).

Στα καταστήματα της Μεντίνα, σχεδόν όλα τα είδη είναι φερμένα από το εξωτερικό (υφάσματα από Ινδία, διακοσμητικά από Κίνα, κοσμήματα από Ιταλία), ενώ στα σουβενίρ κυριαρχούν εκείνα που απεικονίζουν τον συνταγματάρχη Καντάφι: ρολόγια, διακοσμητικά πιατάκια, γραμματόσημα, το «Πράσινο Βιβλίο» με φιλοσοφικές σκέψεις του ηγέτη κ.ά.

Τα βράδια οι πλατείες και οι δρόμοι με τα τεράστια πάνελ με την εικόνα του συνταγματάρχη και τα αποφθέγματα από το Πράσινο Βιβλίο, είναι έρημοι. Όταν κάποιος από το γκρουπ χρειάστηκε να μεταφερθεί σε νοσοκομείο μετά τα μεσάνυχτα, οργανώθηκε ολόκληρη επιχείρηση: επιστρατεύτηκε ο ντόπιος ταξιδιωτικός πράκτορας, ώστε να λογοδοτεί στα μπλόκα που είχε στημένα η αστυνομία (εν καιρώ ειρήνης) σχεδόν σε κάθε διασταύρωση. "Ποιοι είστε, γιατί τέτοια ώρα κυκλοφορείτε στο δρόμο, που πάτε;" , ήταν οι συνηθισμένες ερωτήσεις.

Στις καθημερινές ομαδικές μας διαδρομές με το πούλμαν, υπήρχε πάντα μαζί μας και ένας οπλισμένος αστυνομικός με πολιτικά, που επανέφερε στο «κοπάδι» όποιον τολμούσε να ξεμακρύνει λίγο απ τη ξενάγηση, και βεβαίως είχε πάντα ένα «μάτι» σε όσους κρατούσαν φωτογραφικές μηχανές.

Στην επαρχία η κατάσταση για τον περιηγητή ήταν ακόμα πιο δύσκολη. Πέρα από την παραλιακή λεωφόρο με τους φοίνικες και τα ακριβά ξενοδοχεία, η Βεγγάζη - η δεύτερη μεγάλη πόλη της Λιβύης και σημαντικό εμπορικό κέντρο-, που ιδρύθηκε επίσης από τους Θηραίους, έδειχνε να υποφέρει. Η αρχαία πόλη Εσπερίδες με τον κήπο με τα χρυσά μήλα που έκλεψε ο Ηρακλής, σύμφωνα με τον γνωστό μύθο, ξαφνιάζει. Παλιά ξεφτισμένα σπίτια, τεράστιες εργατικές παρακμιακές πολυκατοικίες, κόσμος φτωχοντυμένος περιφέρεται άσκοπα εδώ και εκεί.

Βρισκόμασταν στην Κυρήνη, όταν ζευγάρι του γκρουπ, αποφασίζει παράτολμα, παρά τις προειδοποιήσεις του ξεναγού, να «πεταχτεί» με ταξί μέχρι την Αλ Μπέϊντα γύρω στα 30 χλμ απόσταση, για χάζι και ψώνια. Καθ’ οδόν φυσικά τους συνέλαβε η αστυνομία, ανακρίνοντας τους ποιοι είναι και γιατί θέλουν να πάνε στην Αλ Μπέϊντα (μια συνηθισμένη επαρχιακή πόλη άνευ ενδιαφέροντος με λίγα καταστήματα), ο δε ταξιτζής συνελήφθη και τελικά κρατήθηκε, γιατί δεν πήρε άδεια από την αστυνομία για την μετακίνηση. Η αστυνομία, ενημέρωσε και επέπληξε τον ξεναγό που τους είχε «χρεωθεί», γιατί τους επέτρεψε να μετακινηθούν και όλο το απόγευμα γίνονταν διαβουλεύσεις μέχρι να τους αφήσουν αργά το βράδυ ελεύθερους και να επιστρέψουν πίσω στο ξενοδοχείο.

Λιμάνι της Κυρήνης είναι η Απολλώνια, όπου το 1897, την περίοδο του ελληνοτουρκικού πολέμου στην Κρήτη, μια από τις ομάδες μουσουλμάνων κρητικών που εγκατέλειψαν το νησί, βρήκε καταφύγιο δίπλα από τα ερείπια της αρχαίας πόλης και έκτισε το χωριό Σούσα. Ακόμα και σήμερα, οι μεγαλύτεροι μιλούν σχεδόν απταίστως την ελληνική γλώσσα και μάλιστα με κρητικό ιδίωμα και ονειρεύονται την Κρήτη που άκουσαν από τους παππούδες τους.

Αφήνοντας την "προεπαναστατική" Λιβύη, αυτό που κράτησα περισσότερο αλλά και που συμφώνησαν όσοι φίλοι έχουν επισκεφθεί αυτή τη χώρα, ήταν η θερμή φιλοξενία των Λίβυων. Μας άνοιξαν τα σπίτια τους, μας περιποιήθηκαν, μας έδειξαν την εκτίμηση τους και μας έπεισαν ότι αγαπούν την Ελλάδα και τους Έλληνες.