Στο χείλος της καταστροφής δεν βρίσκεται μόνο η Ελλάδα αλλά και συνολικά η Δύση, λέει ο γνωστός γάλλος οικονομολόγος Ζακ Αταλί.

Δημόσιο χρέος: μια ελληνική εφεύρεση

Του Μανώλη Πιμπλή
Για να αρχίσουμε να αναζητούμε μια μόνιμη ευρωπαϊκή λύση στο πρόβλημα του χρέους, «πρέπει οι Ευρωπαίοι να κατανοήσουν ότι η βοήθεια προς τους πιο αδύναμους θα τους στοιχίσει λιγότερο από ό,τι μία σειρά αθετήσεων, η οποία θα τους οδηγήσει σε πανωλεθρία», πιστεύει ο Ζακ Αταλί. Ενθερμος οπαδός του ευρωομολόγου, πιστεύει όμως εξίσου ότι οι Ευρωπαίοι δεν θα το υιοθετήσουν. Γενικώς, θεωρεί ότι «οι χώρες του Εurogroup θα διστάσουν να δείξουν αλληλεγγύη». Οσον αφορά την Ελλάδα αδυνατούσαν να συμφωνήσουν έγκαιρα για να τη βοηθήσουν πραγματικά, με το σκεπτικό ότι θα ήταν προτιμότερο να κρατήσουν τα χρήματα αυτά για να καλύψουν τις μελλοντικές ζημίες των ευρωπαϊκών τραπεζών, σε περίπτωση κατά την οποία η Ελλάδα αθετούσε τις υποχρεώσεις της. Σύμφωνα με το χειρότερο σενάριο, αυτή η έλλειψη αλληλεγγύης θα μπορούσε να προκαλέσει κατάρρευση του ευρώ, ενδεχομένως και της παγκόσμιας οικονομίας.


Αυτό όμως δεν είναι το μόνο σενάριο καταστροφής. Ο γάλλος οικονομολόγος και διανοούμενος, σύμβουλος άλλοτε του Φρανσουά Μιτεράν και διεθνώς γνωστός για το συγγραφικό έργο και τις διαλέξεις του, αναρωτιέται στον εύλογο τίτλο του τελευταίου βιβλίου του: «Παγκόσμια κατάρρευση σε 10 χρόνια;». Βάζει ερωτηματικό, βέβαια, στον τίτλο, αλλά δεν βλέπει τα πράγματα με ιδιαίτερη αισιοδοξία. Το δημόσιο χρέος, που είναι στην πραγματικότητα και το θέμα του βιβλίου, υπήρξε διαχρονικά αιτία πολέμων και οικονομικών καταστροφών. Το πραγματικά ανησυχητικό σήμερα, λέει ο Αταλί, είναι ότι «ποτέ άλλοτε, εκτός από την περίοδο ενός ολοκληρωτικού πολέμου, το δημόσιο χρέος των ισχυρότερων κρατών του κόσμου δεν υπήρξε τόσο υψηλό». Και «ποτέ οι κίνδυνοι που εγκυμονούνται από το χρέος αυτό δεν ήταν τόσο απειλητικοί».

Οι χώρες του G7, που ήταν άλλοτε οι μεγαλύτεροι δανειστές, είναι τώρα οι περισσότερο χρεωμένες. Με τους σημερινούς ρυθμούς ανόδου του χρέους, το 2014 θα μπορούσε να ανέλθει στο 120% του ΑΕΠ των πλουσιότερων χωρών (έναντι 40% του ΑΕΠ στις αναδυόμενες χώρες) και να φτάσει, το 2050, στο 250%! Αρκετοί δυτικοί ηγέτες πιστεύουν ότι η σημερινή κατάσταση διαφέρει από ό,τι συνέβαινε άλλοτε σε ανάλογες περιστάσεις. Ωστόσο, «η κατάρρευση της Δύσης αποτελεί βάσιμο σενάριο, έστω και αν δεν το αναμένουν οι σύγχρονοί μας, όπως ακριβώς δεν ανέμεναν και την κατάρρευση της Βενετίας, της Γένοβας ή της Μαδρίτης οι άνθρωποι της εποχής εκείνης». Γιατί η χρεοκοπία δεν είναι καθόλου σπάνιο φαινόμενο στην Ιστορία. Σε ακραίες περιπτώσεις, έπειτα από κρίση δημόσιου χρέους κατέρρευσαν κράτη ή αυτοκρατορίες, όπως η Βενετία περί το 1490, η Γένοβα το 1555, η Ισπανία το 1650, το Αμστερνταμ το 1770. Ορισμένες χώρες μάλιστα, μετά την αθέτηση των υποχρεώσεών τους προσαρτήθηκαν σε άλλες, όπως η Αίγυπτος το 1876 και η Νέα Γη το 1936. Μεταξύ 1800 και 2009 σημειώθηκαν 250 περιπτώσεις αθέτησης πληρωμής του εξωτερικού χρέους και 68 του εσωτερικού. Η Γαλλία αθέτησε υποχρεώσεις 8 φορές, η Ισπανία 6 ανάμεσα στον 16ο και τον 18ο αι. Στη Λατινική Αμερική αυτό συνέβη 126 φορές και στην Αφρική 63.

Σε μια πολύ ενδιαφέρουσα ιστορική εξέταση του φαινομένου, ο Ζακ Αταλί λέει ότι μπορεί στη δημοκρατία τα χρέη να αναλαμβάνονται από το κοινωνικό σύνολο και να μεταβιβάζονται από γενιά σε γενιά, οι πρώτοι ηγεμόνες όμως είχαν χρέη προσωπικά που δεν μεταβιβάζονταν σε κληρονόμους ή διαδόχους. Οι δανειστές ήλπιζαν να εισπράξουν τα χρεωστούμενα όσο αυτοί ήταν ακόμα ζωντανοί. Οι πόλεμοι χρηματοδοτούνταν με δάνεια από ιδιώτες και παλαιότερα από ναούς, τα οποία θα ξεπληρώνονταν από τα λάφυρα, αν βέβαια ο ηγεμόνας νικούσε. Οσο για την Ελλάδα... Εχει το προνόμιο, εκτός από πρωταγωνίστρια του δημόσιου χρέους στις μέρες μας, να είναι και... εφευρέτης του. Ενδεχομένως να υπήρχαν «τράπεζες» και παλαιότερα, στη Μεσοποταμία, ωστόσο η πρώτη περίπτωση καταγεγραμμένης δημόσιας δανειακής πράξης που γνωρίζουμε εντοπίζεται στην αρχαία Ελλάδα. Το 431 π.Χ., με το ξέσπασμα του Πελοποννησιακού Πολέμου, οι κυβερνώντες της Σπάρτης και άλλων συμμαχικών πόλεων, ελλείψει χρημάτων, δανείστηκαν άτοκα τις αποταμιεύσεις των ιερών της Ολυμπίας και των Δελφών. Η Αθήνα, που καταστρεφόταν από τον πόλεμο, αναγκάστηκε και αυτή να δανειστεί. Από το 426 μέχρι το 422 π.Χ. οι υπεύθυνοι της πόλης συνήψαν τρία δάνεια με τους ιερείς των ναών της Αθηνάς Πολιάδος, της Αθηνάς Νίκης και της Αρτέμιδος. Κάτι όμως που δεν απέτρεψε το τέλος του Χρυσού Αιώνα...