Αρχιτεκτονική - Ιστορικός τόπος χαρακτηρίστηκε το Απολλώνιο, ο περίφημος πρότυπος οικισμός του Κωνσταντίνου Δοξιάδη στο Πόρτο Ράφτη

Γλίτωσε την μπουλντόζα το Απολλώνιο του Δοξιάδη

Το συγκρότημα Δοξιάδη. Αρχείο Κωνσταντίνου Α. Δοξιάδη 
© Ιδρυμα Κωνσταντίνου και Εμμας Δοξιάδη

 

 Μάχη Τράτσα

«Ιστορικός τόπος» χαρακτηρίστηκε το Απολλώνιο, ο περίφημος πρότυπος οικισμός που οραματίστηκε και κατασκεύασε ο αρχιτέκτονας-πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης στις αρχές της δεκαετίας του 1970 στο Πόρτο Ράφτη.

Στα τέλη του 2011 η κατοικία του αρχιτέκτονα, καθώς και το Κέντρο Συμποσίων, τα οποία αποτελούσαν μέρος αυτής της «οργανωμένης γειτονιάς», κατεδαφίστηκαν και η οργάνωση Monumenta ξεκίνησε τότε έναν αγώνα για τη διάσωση αυτού του σπουδαίου αρχιτεκτονικού έργου. Χρειάστηκαν περισσότερα από δύο χρόνια για να φτάσει τελικά η υπόθεση στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων (ΚΣΝΜ), το οποίο πριν από λίγες ημέρες χαρακτήρισε τον οικισμό, με μεγάλη πλειοψηφία, ως «ιστορικό τόπο».

Αναφορά στον «αρχαίο οίκο»

Πέραν της ιστορικής σημασίας του συγκροτήματος, η ίδια η κατοικία ως αρχιτεκτόνημα ήταν ένα από τα πιο ενδιαφέροντα κτίρια κατοικιών της ελληνικής μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής. Οπως αναφέρει η αρχαιολόγος κυρία Ειρήνη Γρατσία από τη Monumenta, η συνθετική δομή του, η οποία βασιζόταν στην ανάπτυξη πάνω σε μία πορεία - αρχιτεκτονικός περίπατος - ήταν μοναδική. «H αιθριακή διάταξη, η διαλεκτική σχέση με το εξωτερικό περιβάλλον, η δομική συμμετρία στα δωμάτια, η ένταξη των όγκων στο φυσικό ανάγλυφο, όλα αυτά ήταν μερικά από τα χαρακτηριστικά στοιχεία τα οποία προέρχονταν από τη συνειδητή αναφορά στην οργάνωση ενός αρχαίου "οίκου"» επισημαίνει η κυρία Γρατσία.

Αλλά και η εξωτερική μορφή με τη μοντέρνα πλαστικότητα, τα διαμπερή υαλοστάσια και τα ακανόνιστα ανοίγματα επάνω στους πέτρινους τοίχους ήταν απολύτως πρωτότυπη και μοναδική για τα ελληνικά δεδομένα. «Η διάταξη των όγκων, το πάχος των τοίχων και οι αναλογίες και των ανοιγμάτων, η μορφή των υπαιθρίων χώρων, τα υλικά και τα στοιχεία του φυσικού περιβάλλοντος περιγράφουν θέματα που ανήκουν στο παρελθόν» εξηγεί η αρχαιολόγος.

Ιδανικό πάντρεμα

Ο οικισμός της Αιξωνής αποτελεί ιδανικό πάντρεμα του αττικού τοπίου με ένα σύγχρονο αρχιτεκτόνημα. Οπως αναφέρεται στο βιβλίο του αρχιτέκτονα κ. Κώστα Τσιαμπάου «Κατασκευές της Ορασης» (εκδόσεις Ποταμός, 2010), το Απολλώνιο στο Πόρτο Ράφτη ήταν μέρος μιας ομάδας οικισμών με κοινό όνομα, όπως το Απολλώνιο της Μυκόνου και το Απολλώνιο Πολεμάρχα. «Στον οικισμό αυτόν, εκτός από τις κατοικίες και ένα σπίτι που ανήκει στον ίδιο τον Δοξιάδη, υπάρχει ένα ανοιχτό θέατρο κλασικής μορφής, μια βυζαντινή εκκλησία, μια κεντρική πλατεία και το αντίστοιχο πνευματικό κέντρο: μια κλειστή αίθουσα συμποσίων, η οποία στεγάζει το αθηναϊκό κέντρο αισθητικής, έναν χώρο όπου, σύμφωνα με τον αρχαίο ελληνικό βίο, μπορεί κανείς να παρακολουθεί μια διάλεξη και ταυτόχρονα να γευματίζει. Οι τέχνες έχουν τη θέση τους εξίσου στο Απολλώνιο αν κρίνουμε και από την έκθεση γλυπτικής που γίνεται το 1972 στην κεντρική πλατεία. Το πρότυπο του "λαϊκού" οικισμού της Αιξωνής ακολουθεί το Απολλώνιο που περιέχει όλα τα στοιχεία του νησιώτικου χωριού, με τα στενά δρομάκια και τη χαρακτηριστική απλότητα» αναφέρεται στο βιβλίο το οποίο εκδόθηκε πριν κατεδαφιστεί μέρος του οικισμού.

Σύμφωνα με την κόρη του σημαντικού έλληνα αρχιτέκτονα, τη ζωγράφο κυρία Ευφροσύνη Δοξιάδη, ο Κ. Δοξιάδης άρχισε να ονειρεύεται αυτό το συνεδριακό κέντρο το 1957. «Η ιδέα ήταν να βάλει σε εφαρμογή τη θεωρία που είχε αναπτύξει στη διάσημη διδακτορική διατριβή του - από το 1936, οπότε και γράφτηκε στο Βερολίνο - για το πώς οι αρχαίοι Ελληνες τοποθετούσαν τα κτίριά τους μέσα στο τοπίο. Ο σκοπός ήταν να αφήσει πεθαίνοντας, χτισμένο για το μέλλον, τουλάχιστον ένα δείγμα της κατασταλαγμένης γνώσης και μαστοριάς του» αναφέρει η κυρία Δοξιάδη, σε συνομιλία που είχε με την κυρία Γρατσία.

«Η κατοικία να ξαναχτιστεί...»

Η κατεδαφισμένη πλέον κατοικία, όπως αναφέρει η κυρία Δοξιάδη, προκαλούσε δέος και θαυμασμό. «Συγχρόνως, όταν βρισκόσουν μέσα στον χώρο αυτόν, ένιωθες ότι βρίσκεσαι στο ύπαιθρο. Μέσα στο μεγαλείο της φύσης. Το κτίσμα σού επέτρεπε να είσαι μέσα στο ύπαιθρο, ενώ συγχρόνως απολάμβανες την προστασία που παρέχει το κέλυφος ενός σοφά χτισμένου κτιρίου» θυμάται η κόρη του μεγάλου αρχιτέκτονα, επισημαίνοντας ότι η πολιτεία που έβαλε την υπογραφή της στην άδεια κατεδάφισης πρέπει να υποχρεωθεί να το ξαναχτίσει βάσει των λεπτομερών σχεδίων που υπάρχουν στο αρχείο Κωνσταντίνου Δοξιάδη.

Το Συμβούλιο της Επικρατείας είχε ακυρώσει (απόφαση 494/2013) ως αναιτιολόγητη την άδεια κατεδάφισης των κτιρίων του Απολλωνίου και αναφερόταν στη δυνατότητα κήρυξης του συγκροτήματος ως διατηρητέου παρά τη μερική ή ολική κατεδάφιση.

Τελικά η γνωμοδότηση του ΚΣΝΜ πήγε ένα βήμα παραπέρα και χαρακτήρισε τον οικισμό ως ιστορικό τόπο με στόχο την προστασία του χώρου, του τοπίου και όλων όσα γλίτωσαν από την κατεδάφιση, καθώς και του έργου του Κ. Δοξιάδη και γενικότερα της σύγχρονης αρχιτεκτονικής κληρονομιάς.



Πηγή: www.tovima.gr
Δημοσιεύτηκε στις 22/02/2014