Κωνσταντίνος Παρθένης, ένας μεγάλος της ελληνικής ζωγραφικής

Βαρδάκη Ερη 

Αυτοεξόριστος και ανένταχτος   

Εβδομήντα έργα, από τις συλλογές της Εθνικής Πινακοθήκης, τραπεζών, του υπουργείου Εξωτερικών και ιδιωτών, στοιχειοθετούν στο Ιδρυμα Θεοχαράκη ένα ταξίδι στο έργο του ζωγράφου που σπάνια παρουσιάζεται

«Τα αγαθά της συγκοινωνίας», 1920 - 1925, Εθνική Πινακοθήκη-Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου

«Οι καλλιτέχναι θα πεισθούν ότι πρέπει να εργάζονται με τον νουν και την ψυχήν και όχι μόνον με τον χρωστήρα και την σμίλην» δήλωνε το 1930 ο Κωνσταντίνος Παρθένης, μιλώντας στην εφημερίδα «Πρωία». Γεννημένος στην Αλεξάνδρεια το 1878, ένας κοσμοπολίτης της τέχνης, με καλλιτεχνικές εμπειρίες στη Ρώμη, στη Βιέννη και στο Παρίσι, αυστηρός και αινιγματικός, ο μοναχικός Κωνσταντίνος Παρθένης, ο οποίος πέρασε τα τελευταία χρόνια του βίου του απομονωμένος στο σπίτι του στην περιοχή της Ακρόπολης, έθετε ως επίκεντρο της τέχνης του την πνευματικότητα. Αυτό ακριβώς το στοιχείο της δημιουργίας του εξερευνά και η έκθεση «Κωνσταντίνος Παρθένης: Τέχνη και Πνεύμα» που διοργανώνει το Ιδρυμα Β. & Μ. Θεοχαράκη με τη συνδρομή της Εθνικής Πινακοθήκης - Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτζου. Μέσα από περίπου 70 έργα, προερχόμενα κυρίως από την Εθνική Πινακοθήκη, αλλά και από άλλες δημόσιες συλλογές - μεταξύ άλλων από την Τράπεζα της Ελλάδος και από το υπουργείο Εξωτερικών -, καθώς και με λίγα έργα από ιδιωτικές συλλογές, ξεδιπλώνεται η εξελικτική πορεία του μεγάλου έλληνα ζωγράφου.

«Ελαμψε ως διάττων»

Οι εκθέσεις των έργων του Παρθένη που διοργανώνονται στις ημέρες μας - σε τρία χρόνια συμπληρώνεται μισός αιώνας από τον θάνατό του (Ιούλιος του 1967) - δεν είναι συχνές. Η έκθεση που εγκαινιάζεται λοιπόν σε λίγες ημέρες αποτελεί μια ευκαιρία για ένα ταξίδι στο εικαστικό σύμπαν του ζωγράφου, ο οποίος  «εμφανίστηκε και έλαμψε ως διάττων στο στερέωμα της επαρχιακής ακόμη ελληνικής καλλιτεχνικής σκηνής», όπως σημειώνει και η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα.

Επιμελητής της έκθεσης είναι ο Νίκος Ζίας, ομότιμος καθηγητής της Ιστορίας της Τέχνης στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. «Είχα σκεφθεί αρχικά να δώσουμε άλλον τίτλο στην έκθεση» αναφέρει. «Να την ονομάσουμε "Ο Κωνσταντίνος Παρθένης και η ελληνική εκδοχή της μοντέρνας τέχνης". Γιατί ο Παρθένης έτυχε να είναι ένας μοντέρνος, σύγχρονος ζωγράφος, ο οποίος όμως ποτέ δεν αλλοίωσε την προσωπική γραφή του. Κατάφερε ουσιαστικά να είναι μοντέρνος, χωρίς να χάνει την ιθαγένειά του, με την εκδοχή της ελληνικότητας να διαπνέει το έργο του διακριτικά και όχι κραυγαλέα. Αυτό τελικά είναι και το μεγάλο του επίτευγμα. Εξίσου βέβαια σπουδαία με το έργο του είναι και η παρέμβαση που έκανε ως καθηγητής στη Σχολή Καλών Τεχνών, στην οποία και δίδαξε για 18 χρόνια. Εδωσε μια κατεύθυνση και διαμόρφωσε μια γενιά σημαντικών ελλήνων ζωγράφων. Προσωπικά θεωρώ ότι η ελληνική τέχνη θα ήταν φτωχότερη αν δεν είχε περάσει ο Παρθένης από τη Σχολή».

Η ουτοπική Ελλάδα

Η έκθεση είναι θεματική, εξηγεί και ο Τάκης Μαυρωτάς, διευθυντής Εικαστικού Προγράμματος του Ιδρύματος Θεοχαράκη. «Καλύπτουμε όλη την εξελικτική πορεία του Παρθένη από τα πρώτα του έργα, τα περίφημα τοπία που είχε φιλοτεχνήσει στο εξωτερικό και στην Ελλάδα, για να φτάσουμε περνώντας από την τοπιογραφία του στα θρησκευτικά θέματα, στα αλληγορικά, στις νεκρές φύσεις και στις προσωπογραφίες, κάνοντας μια διαδρομή μέσα από τους θεματικούς άξονες του έργου του. Ετσι παρουσιάζονται πολλοί εμβληματικοί πίνακες, όπως για παράδειγμα από την ενότητα των θρησκευτικών ξεχωρίζουν οι τρεις  "Ευαγγελισμοί" της Εθνικής Πινακοθήκης, αλλά και ο μνημειωδών διαστάσεων "Ευαγγελισμός"  της συλλογής Ζαχαρία Πορταλάκη, το αναγνωρίσιμο αυτό έργο που συνοψίζει όλον τον μοντερνισμό στην εικαστική δημιουργία του ζωγράφου».

Ο πολυδιάστατος Κωνσταντίνος Παρθένης, ο ζωγράφος με τους φανατικούς φίλους αλλά και με τους ισχυρούς επικριτές - δεν εξελέγη ποτέ μέλος της Ακαδημίας Αθηνών -, παραμένει επίκαιρος. «Φως ίσον χρώμα. Είναι αυτό που γεννάει το σχήμα» συνήθιζε να λέει στους μαθητές του. Το 1947, όταν και παραιτήθηκε από τη Σχολή Καλών Τεχνών, βάδιζε πλέον σταθερά στο μονοπάτι της απόλυτης απομόνωσης. Οπως γράφει και η Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, «στην πραγματικότητα ο Παρθένης παρέμεινε για πάντα εθελοντικά αυτοεξόριστος και ανένταχτος πολίτης της δικής του ουτοπικής Ελλάδας».

Από τη Ροβέρτου Γκάλι

Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν τη δυνατότητα να θαυμάσουν την Παναγία τη Μυρτιδιώτισσα, ένα από τα ωραιότερα θρησκευτικά έργα του Παρθένη από τον ιερό ναό του Αγίου Αλεξάνδρου στο Παλαιό Φάληρο, το μεγάλων διαστάσεων έργο «Τα αγαθά της συγκοινωνίας», το οποίο ανήκει στη συλλογή της Εθνικής Πινακοθήκης, καθώς και το έργο «Γυναίκα με χρυσόψαρα» από τη συλλογή της Εθνικής Τράπεζας. Από τα τοπία ξεχωρίζει το έργο που απεικονίζει το Ωδείο Ηρώδου Αττικού. Ουσιαστικά πρόκειται για μια «αιχμαλωσία» της θέας της περιοχής από το σπίτι του ζωγράφου, το οποίο βρισκόταν στην οδό Ροβέρτου Γκάλι. Το οίκημα αυτό στα τέλη της δεκαετίας του 1950 αποφασίστηκε να κατεδαφιστεί για την ανάπλαση της ευρύτερης περιοχής, με τις Αρχές να προχωρούν σε αναγκαστική απαλλοτρίωση. Ο Παρθένης ματαίωσε την απόφαση απειλώντας να αυτοπυρποληθεί μαζί με τα έργα του. Μετά τον θάνατό του τα παιδιά του δέχθηκαν την απαλλοτρίωση και το σπίτι τελικά γκρεμίστηκε.

πότε & πού:
«Κωνσταντίνος Παρθένης: Τέχνη και Πνεύμα» στο  Ιδρυμα Β. &. Μ. Θεοχαράκη, ως την 1η Ιουνίου