Λογοτεχνία - Ταξίδια - Οι ποιητικές διαδρομές του Νίκου Καζαντζάκη σε Ιαπωνία - Κίνα

Νίκος Μαθιουδάκης

Το βιβλίο Ταξιδεύοντας Ιαπωνία-Κίνα αποτελεί ένα μαγευτικό ιδεολογικά μυστηριακό έργο του Νίκου Καζαντζάκη στο οποίο ο συγγραφέας αναφέρεται σε πρόσωπα της γιαπωνέζικης χώρας και της κινέζικης επικράτειας που προκαλούν το ενδιαφέρον και τον θαυμασμό του

Καταγράφει ήθη, έθιμα και πολιτιστικά στοιχεία, ενώ περιγράφει με τρόπο ποιητικό τη Λογοτεχνία, την Τέχνη, το Θέατρο των δύο μαγικών ανατολικών χωρών 

Θαυμάζει τους συμβολισμούς τους σε διάφορους τομείς και συνάμα προσπαθεί να τους ενσωματώσει στη δική του δυτικοευρωπαϊκή ψυχή 

Αναλύει τις ιδέες και τις απόψεις του που πηγάζουν από το πνεύμα προσώπων της τέχνης και των γραμμάτων τόσο της γιαπωνέζικης όσο και της κινέζικης ιστορίας, μυθιστορίας και λογοτεχνίας, κάνοντας μνεία σε αρκετούς ποιητές των χωρών αυτών.

Ο Νίκος Καζαντζάκης και η σύντροφός του, Ελένη, με τον Κινέζο πρωθυπουργό 
Chou En-Lai στο Πεκίνο (26 Ιουνίου 1957).

Ο Κρητικός συγγραφέας γοητεύεται ιδιαίτερα από την ξεχωριστή γλώσσα - σε γραφή και ομιλία - , τις μυθοπλαστικές ιστορίες και τους φιλοσοφημένους λογοτεχνικά στίχους των ποιητών της Ανατολής· για τον λόγο αυτό "συν-δια-λέγεται" με γιαπωνέζικους και κινέζικους στίχους, μπλέκοντας τη σκέψη και τις ιδέες του με τις αντίστοιχες σκέψεις και ιδέες των απομακρυσμένων γεωγραφικά ποιητών.
Γιαπωνέζικοι στίχοι
Σε ένα παλιό γιαπωνέζικο δημοτικό τραγούδι αποκαλύπτεται η μυστηριώδης μαγεία της δημιουργίας και της συμβολικής ανθοφόρησης που κατακυριεύουν την ψυχή του ανθρώπου:
«Σ' ένα μικρό κλαρί δαμασκηνιάς, - σ' ένα μικρό κλαρί δαμασκηνιάς, το αηδόνι - νειρεύτηκε πως ήταν νύχτα και χιόνιζε. - Και στα βουνά και στους κάμπους, αλήθεια, - δεν έβλεπες παρά χιόνι που έπεφτε, έπεφτε - δεν έβλεπες παρά χιόνι... - Μιαν άλλη νύχτα το αηδόνι νειρεύτηκε - πως τα κλαριά της δαμασκηνιάς όπου κάθουνταν - πετούσαν λουλούδια. - Και στα βουνά και στον κάμπο, αλήθεια, - δεν έβλεπες παρά δαμασκηνιές - δεν έβλεπες παρά δαμασκηνιές - που ανθούσαν, - και πέφταν, πέφταν οι ανθοί - οι ανθοί της δαμασκηνιάς στο χώμα... ».

Ο Νίκος Καζαντζάκης στις 13 Ιουλίου 1957 με τον Tchang Teh-tcheng, διευθυντή της 
Οπερας Soentchouen του Tchomgking (δεξιά) και με τον Teng Tchuen-on, αντιπρόεδρο 
του Συνδέσμου Συγγραφέων του Tchomgking (αριστερά).

Κινέζικοι στίχοι
Στους στίχους ενός άγνωστου Κινέζου ποιητή ανακαλύπτεται η μυστικιστική δύναμη της μεταμόρφωσης και της μετάπλασης της ανθρώπινης ψυχής:«Ονειρεύουμαι, και βλέπω πως είμαι πεταλούδα. Ξυπνώ, και βλέπω πως είμαι άνθρωπος. Ποιo 'ναι τ' όνειρο; Ο άνθρωπος; Η πεταλούδα; Ισως μήτε το ένα μήτε το άλλο. Λέω: ξύπνησα· μήπως άραγε πρέπει να πω: μεταμορφώθηκα;».
Και σε έναν άλλο ποιητή αναδεικνύεται η γεννοφόρα ορμή της ποίησης: «Ας στήσουμε ένα καλύβι κάτω από τα πεύκα - κι εκεί με γυμνό κεφάλι ας κάνουμε στίχους - χωρίς να μας νοιάζει μήτε για τις ανατολές μήτε για τις δύσες!».

Η Ιαπωνία-Κίνα αποτέλεσε για τον Καζαντζάκη μια φιλοσοφική και λογοτεχνική εξομολόγηση - μια εξομολόγηση που προβάλλει τις καζαντζακικές ανησυχίες της μετουσίωσης της Υλης σε Πνεύμα, της Φύσης σε Ανθρώπινη Ψυχή, των Λέξεων σε Ποίηση.
Ο Κρητικός συγγραφέας στα ταξιδιωτικά του γραφήματα τολμά να συμπεριλαμβάνει στίχους και γνωμικά αυτούσια της λογοτεχνικής παραγωγής των δύο χωρών, προκειμένου να συνυφάνει - μέσα στη σκέψη του - την έμπνευσή του με τη γιαπωνέζικη και κινέζικη παράδοση.
Τα ταξιδιωτικά μπορεί για κάποιους να αποτελούν εύπεπτα και ξεκούραστα λογοτεχνικά αναγνώσματα μέσα από τα οποία γνωρίζουν τόπους και μέρη που έχουν ή δεν έχουν επισκεφθεί, για άλλους αναγνώστες αποτελούν πραγματική πηγή γενεσιογόνα πολλών ερωτημάτων συγκριτικά με την πολιτική, κοινωνική, πνευματική κατάσταση της εποχής που περιγράφουν· τα «ταξιδογραφήματα» δεν πρέπει να θεωρούνται λογοτεχνικό πάρεργο αλλά μια «ιδεο-πνευματική» και μια «φαντασιο-δημιουργική» ανάπλαση και αναγέννηση ενός τόπου και μιας εποχής.
Ο καθρέπτης του ελληνικού κόσμου
Ο Καζαντζάκης, απευθυνόμενος στον αναγνώστη, αναφέρεται στον δρόμο που έχει χαράξει και στον Θεό που ακολουθεί στη ζωή, στα όνειρα και τα ταξίδια του: «Ακολουθώ τον δρόμο τον εδικό μου. Προσπαθώ να κερδίσω τα χρόνια της νιότης, που τα έχασα λατρεύοντας άσαρκους, ξένους από μένα κι από τη ράτσα μου θεούς. Μετουσιώνω πια τις αφηρημένες έννοιες και τις κάνω σάρκα και θρέφουμαι. Ενιωσα πως ο Επαφος, ο θεός της αφής, είναι ο θεός μου. Ολες οι χώρες που γνώρισα, τις γνώρισα από τότε πια με την αφή. Αλάκερη τη θύμηση τη νιώθω να μερμηγκιάζει όχι μέσα στο κεφάλι, παρά στις ρώγες των δαχτυλιών μου και στην επιδερμίδα μου όλη».
Ο Κρητικός συγγραφέας κρίνει και στοχάζεται με γνώμονα την εποχή του, δίχως όμως να χάνει τη διορατική ματιά του και την ενστικτώδη σκέψη του που διαπερνούν και κυριεύουν τα φιλοσοφικο-λογοτεχνικά του πονήματα, τα οποία ορθώνονται ως διαχρονικοί φάροι ενός φωτισμένου Νου. Συνάμα με τις πέντε ανθρώπινες αισθήσεις, ο συγγραφέας δοκιμάζει και άλλες δύο κυρίαρχες - γι' αυτόν - αισθήσεις που ονομάζονται: Νους και Καρδιά.
Αναμετράται ο Νους και η Καρδιά του Ποιητή τις ανατολικές ρήσεις και ποιήσεις, οι οποίες αναδεικνύονται ως προσταγές που οφείλει να συγκρατάει η ανθρώπινη ψυχή ως φυλαχτό:
Δούλευε σαν αθάνατος
Η πρώτη αφορά τον αγώνα του ανθρώπου που εργάζεται για το καλό έναντι του κακού, που προσπαθεί να μετουσιώσει την ύλη σε πνεύμα: « - Εγώ δουλεύω σα να 'μαι αθάνατος. - Εγώ δουλεύω σα να 'ταν να πεθάνω τούτη τη στιγμή»· και οι δύο φράσεις είναι γεμάτες φιλοσοφία, προτάσσοντας την αθανασία ως μια ανυπέρβλητη δύναμη ψυχής. Ξόδευε τον εαυτό σου έως το τέλος. Η δεύτερη αφορά τη μοίρα του ανθρώπου στην οποία πρέπει να αντιστέκεται με έναν τρόπο ιδιαίτερα επαναστατικό και συνάμα αυτοθυσιαστικό: «Οπου και να σε έταξε η Μοίρα - βασιλιάς ή χαμάλη - ξόδεψε τον εαυτό σου έως το τέλος!» - μία φράση που φανερώνει την απόλυτη θυσία υπέρ του εαυτού και υπέρ της άκρατης και ένδοξης υστεροφημίας.
Συμπερασματικά στο Ταξιδεύοντας Ιαπωνία-Κίνα, ο Μεγάλος Στοχαστής διαμορφώνει την άποψή του, καθώς αντιλαμβάνεται το νόημα της Ανατολής σε αντίθεση με την κοσμοκρατορία της Δύσης. Ειδικότερα, για τον Ελληνισμό η Ανατολή υπήρξε πάντοτε ένας κόσμος απίστευτης γοητείας και μυστηριακής δύναμης: στον λόγο και στην πράξη, στη ζωή και στον θάνατο. Ο ανατολικός κόσμος λειτουργεί ως καθρέπτης του ελληνικού κόσμου, αφού παρουσιάζει παρόμοια στοιχεία της σκέψης όσον αφορά τη σοφία και τη θυμοσοφία, καθώς βασίζονται στη συσχέτιση της προαιώνιας πείρας και του αναγεννησιακού πολιτισμού. Οι ιδέες, οι μύθοι και τα σύμβολα εξαϋλώνουν τον γεωγραφικό τόπο και τον αναγάγουν φαντασιακά σε μια άυλη ιδεατή σφαίρα.
nikosmathious@gmail.com



Πηγή: Έθνος
Δημοσιεύτηκε στις 08/02/2014