Με την υιοθέτηση της Αποκλειστικής Οικονομικής Ζώνης (ΑΟΖ) στο πλαίσιο της Σύμβασης για το Δίκαιο της Θάλασσας (εφεξής Σύμβαση ΔΘ, 1982) , ικανοποιήθηκε μία από τις πλέον σημαντικές διεκδικήσεις των παρακτίων κρατών στην Τρίτη Συνδιάσκεψη για το Δίκαιο της Θάλασσας (εφεξής Τρίτη Συνδιάσκεψη, 1973-1982) .
Tου Π. Σιούσιουρα, Kαθηγητή στο τμήμα Ναυτιλίας και Επιχειρηματικών Υπηρεσιών του Πανεπιστημίου Αιγαίου
Οι διεκδικήσεις αυτές αφορούσαν στην καθιέρωση sui generis ζωνών –πέραν της αιγιαλίτιδας ζώνης– εντός των οποίων τα παράκτια κράτη θα είχαν δικαιώματα οικονομικής φύσεως (ζώνης αποκλειστικής αλιείας) , ενώ τα τρίτα κράτη δεν θα αποκλείονταν από την άσκηση της ελευθερίας των θαλασσών .
α. Εννοιολογική προσέγγιση και οριοθέτηση της ΑΟΖ
Σύμφωνα με τη Σύμβαση ΔΘ η ΑΟΖ είναι μια θαλάσσια ζώνη η οποία μπορεί να εκταθεί μέχρι το εύρος των 200 ν.μ. Εντός αυτής το παράκτιο κράτος μπορεί να ασκήσει τα κυριαρχικά δικαιώματα που ασκούσε στην υφαλοκρηπίδα μέχρι τα 200 ν.μ. (έρευνα, εκμετάλλευση) , εκτός των περιπτώσεων που η υφαλοκρηπίδα εκτείνεται πέρα από τα 200 ν.μ. . Επιπρόσθετα, μπορεί να ασκήσει σειρά αποκλειστικών δικαιωμάτων, όπως είναι αλιεία και η διατήρηση των φυσικών πόρων των υδάτων της ΑΟΖ, καθώς και η παραγωγή ενέργειας από τα ύδατα, τα ρεύματα και τους ανέμους .
Με την υιοθέτηση της ΑΟΖ ανέκυψε το ζήτημα της οριοθέτησής της, δεδομένης της στενής σύνδεσης υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ. Παρά τη σχετική ασάφεια των διατάξεων που αφορούν στην οριοθέτηση της ΑΟΖ, δεδομένης της επικάλυψης των δύο ζωνών υφαλοκρηπίδας και ΑΟΖ, οι διατάξεις για την οριοθέτηση υφαλοκρηπίδας ισχύουν mutatis mutandis και για την ΑΟΖ. Και τούτο διότι, η οριοθετική γραμμή της ΑΟΖ θα πρέπει να ταυτίζεται με την αντίστοιχη γραμμή της υφαλοκρηπίδας στο μέτρο που εντός της ΑΟΖ αναγνωρίζονται υπέρ του παρακτίου κράτους ακριβώς τα ίδια κυριαρχικά δικαιώματα στο βυθό και στο υπέδαφος της υφαλοκρηπίδας . Η ευθυδικία (equity), που προβλέπει η Σύμβαση ΔΘ για την οριοθέτηση επικαλυπτομένων υφαλοκρηπίδων έχει βασική οριοθετική γραμμή τη μέση γραμμή (ως γενικό εθιμικό οριοθετικό κανόνα).
β. Η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου για τη νήσο Serpent
Ενδιαφέρον από πλευράς οριοθέτησης ΑΟΖ παρουσιάζει η απόφαση του Διεθνούς Δικαστηρίου της Χάγης (ΔΔΧ) για το ουκρανικό νησί Serpent στη Μαύρη Θάλασσα προς τη μεριά του oυκρανικού - ρουμανικού χερσαίου συνόρου. (βλ. σχήμα 1). Λόγω αυτής της νήσου τον Σεπτέμβριο 2004 η Ρουμανία προσέφυγε κατά της Ουκρανίας στο ΔΔΧ για την οριοθέτηση του θαλασσίου συνόρου. Το ζήτημα ήταν αρκετά περίπλοκο, στο μέτρο που το πολύ μικρό νησί Serpent έκτασης μόλις 0,17 τετραγωνικών χιλιομέτρων, μήκους 662 μέτρων και πλάτους 440 μέτρων, κατοικήθηκε για πρώτη φορά το 2004 από 100 κατοίκους. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός ότι το ΔΔΧ στο οποίο προσέφυγαν οι δύο χώρες δεν προχώρησε στο νομικό χαρακτηρισμό της μικρής νήσου: νήσος ή βράχος. Σημειώνεται ότι στην πρώτη περίπτωση (νήσος) το Serpent δικαιούται, κατά τη Σύμβαση ΔΘ, πλήρη δικαιώματα όσον αφορά στις θαλάσσιες ζώνες που προβλέπει η σύμβαση , ενώ στη δεύτερη (βράχος) δικαιούται μόνον αιγιαλίτιδα ζώνη. Στην απόφασή του το δικαστήριο δεν προχώρησε στον χαρακτηρισμό του και αναγνώρισε σε αυτό μόνον δικαιώματα βράχου, δηλαδή αιγιαλίτιδα ζώνη. Η σκοπιμότητα είναι απλή: εφόσον το χαρακτήριζε νησί θα έπρεπε να του αναγνωριστούν δικαιώματα οικονομικών ζωνών. Από την άλλη πλευρά, δεν θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει και βράχο εφόσον πάνω σε αυτό βρίσκεται μόνιμα εγκατεστημένος ανθρώπινος πληθυσμός .
Η απόφαση του ΔΔΧ προσέλκυσε το ενδιαφέρον των ελληνικών ΜΜΕ λόγω διαφοράς Ελλάδας – Τουρκίας για τα ελληνικά νησιά για τα οποία η Τουρκία –όπως και η Ρουμανία για το Serpent– δεν αναγνωρίζει δικαιώματα υφαλοκρηπίδας ή ΑΟΖ, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου . Ωστόσο, ο παραλληλισμός των δύο περιπτώσεων παρουσιάζει σημαντικές δυσχέρειες: πρώτον, διότι το Serpent είναι μικροσκοπικό (δέκα φορές μικρότερο από το Καστελόριζο), δεύτερον διότι το Serpent κατοικείται από 100 κατοίκους σχετικά πρόσφατα εγκατεστημένους (ενώ το Καστελόριζο από τετραπλάσιο αριθμό κατοίκων εγκατεστημένους από αρχαιοτάτων χρόνων). Από την άλλη πλευρά, η ισχυρή πλειονότητα των ελληνικών νησιών αφορά κατά πολύ μεγαλύτερα νησιά (μέγεθος, πληθυσμός). Ακόμη και το Καστελόριζο υπερέχει κατά πολύ του Serpent .
Επιπρόσθετα, η θέση των ελληνικών νησιών του Αιγαίου είναι ισχυρότερη και λόγω ακριβώς της Αρχιπελαγικής δομής του. Και τούτο διότι, αν και το Αιγαίο δεν είναι αρχιπέλαγος με την έννοια της Σύμβασης ΔΘ, ωστόσο η αρχιπελαγική δομή του αποτελεί μία πραγματικότητα η οποία δεν μπορεί παρά να λαμβάνεται υπόψη υπέρ του παρακτίου κράτους που διαθέτει αυτό το αρχιπέλαγος. Πολύ περισσότερο εφόσον αυτή η αρχιπελαγική δομή διασφαλίζει την πολιτική και οικονομική ενότητα του νησιωτικού με τον ηπειρωτικό χώρο .
Ενδιαφέρον παρουσιάζει ακόμη το γεγονός ότι το ΔΔΧ δεν συνέδεσε την στέρηση ΑΟΖ από το Serpent με το γεγονός ότι η Μαύρη Θάλασσα είναι ημίκλειστη Θάλασσα, κάτι που θα μπορούσε να δημιουργήσει ένα κατά κάποιο τρόπο δεδικασμένο υπέρ των τουρκικών θέσεων που επιχειρούν, κατά παράβαση του διεθνούς δικαίου, να μην αναγνωρίζουν ΑΟΖ ή υφαλοκρηπίδα στα ελληνικά νησιά λόγω του ημίκλειστου χαρακτήρα του Αιγαίου Πελάγους (βλ. σχήμα 2). Το Δικαστήριο λοιπόν δεν παρέκλινε από τη Σύμβαση ΔΘ, η οποία αντιμετωπίζει τις ημίκλειστες χωρίς καμία διάκριση όσον αφορά στα δικαιώματα οικονομικών ζωνών (ΑΟΖ, υφαλοκρηπίδας) των νήσων.
Γενικότερα θα μπορούσε να λεχθεί ότι η αναγνώριση του ΔΔΧ αιγιαλίτιδας ζώνης 12 ν.μ. στο μικροσκοπικό Serpent σε συνδυασμό με τον μικρό πληθυσμό του, προσφέρει μία μικρή ικανοποίηση. Όχι όμως μεγάλη ικανοποίηση, γιατί στο μέτρο που υπήρχε μόνιμα εγκατεστημένος πληθυσμός στο Serpent αυτή η νήσος αποδεικνύει στην πράξη ότι μπορεί να βαστάξει ανθρώπινο πληθυσμό, άρα είναι νησί. Κατ΄ αποτέλεσμα δικαιούται υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ.
Συμπερασματικές Παρατηρήσεις
Η οριοθέτηση θαλασσίων ζωνών στη Μαύρη Θάλασσα καταδεικνύει ότι η ισχύς, η αποφασιστικότητα και η ανυποχώρητη στάση στις εθνικές διεκδικήσεις αποτελούν τους βασικούς άξονες για την κατοχύρωση των κυριαρχικών δικαιωμάτων εντός του πλαισίου του διεθνούς δικαίου, ενός ατελούς δικαίου στο οποίο η κρατική κυριαρχία αποτελεί τον κύριο άξονά του .
Η Τουρκία εκμεταλλευόμενη αυτή την ατέλεια του διεθνούς δικαίου απειλεί με πόλεμο (casus belli) την Ελλάδα εάν εφαρμόσει το διεθνές δίκαιο και επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. ενώ η ίδια πράττει ακριβώς το ίδιο στη Μαύρη Θάλασσα αλλά και στη Νοτιοανατολική Μεσόγειο. Έχει, όμως, και η Ελλάδα τη δική της ευθύνη. Η Τουρκία δεν θα ακολουθούσε τόσο αλαζονική, αυτοκρατορική πολιτική εάν οι πολιτικές ηγεσίες της Ελλάδας αναλάμβαναν τις μεγάλες ευθύνες που απαιτεί η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής σε μία ατελώς οργανωμένη διεθνή κοινωνία, στην οποία το κράτος διαδραματίζει κυρίαρχο ρόλο για τη διαφύλαξη των εθνικών συμφερόντων του, των δικαίων του. Εάν δε γίνει μία ιστορική αναδρομή στα γεγονότα, το πάθος για εξουσία προς ικανοποίηση προσωπικών φιλοδοξιών και όχι εθνικών στρατηγικών στόχων ήταν αυτό που οδήγησε τελικά στη Μικρασιατική Καταστροφή. Γιατί, αν υπήρχε διάθεση για άδολη προσφορά, τότε οι κύριοι υπεύθυνοι της καταστροφής θα συνέδραμαν στη νικηφόρα πορεία του Βενιζέλου για την εμπέδωση του εθνικού οράματος και δεν θα επιχειρούσαν να ανακόψουν αυτή την πορεία αναλαμβάνοντας οι ίδιοι τα ηνία της διακυβέρνησης της χώρας. Όμως αυτό δεν έγινε. Υπερίσχυσε η προσωπική φιλοδοξία παράλληλα με τη λογική του πολιτικού κόστους και όχι το εθνικό συμφέρον, κάτι που τελικά λειτούργησε, όπως συμβαίνει συχνά, σε βάρος του εθνικού συμφέροντος και μάλιστα με τρόπο καταστροφικό. Η δημαγωγία δοξάσθηκε και η χώρα βαριά λαβώθηκε και όσον αφορά την ιστορική της πορεία και όσον αφορά το οικονομικό της μέλλον.
Η εξωτερική πολιτική δεν μπορεί να ασκείται ως απλή τρέχουσα διαχείριση, όπως είθισται στην Ελλάδα, αλλά με ουσιαστική ανάληψη των ευθυνών της. Και τούτο διότι ενώ τα ελλείμματα που εμφανίζονται στον οικονομικό τομέα μπορούν να καλυφθούν, όμως η μη διεκδίκηση δικαιωμάτων του θετικού δικαίου μπορεί να οδηγήσει σε σώρευση προβλημάτων και οριστική απώλεια εθνικών δικαιωμάτων, στο μέτρο που κατά κανόνα ο χρόνος λειτουργεί υπέρ της εξασθένισής τους. Έχουν ήδη μεσολαβήσει 17 χρόνια από την εφαρμογή της Σύμβασης του Δικαίου της Θάλασσας, η οποία παρείχε τη δυνατότητα στην Ελλάδα να επεκτείνει την αιγιαλίτιδα ζώνη της στα 12 ν.μ. και να διακηρύξει ΑΟΖ σε κάθε περιοχή στην οποία θα μπορούσε να ασκήσει δικαιώματα πάνω στην υφαλοκρηπίδα της. Τα περιθώρια πλέον έχουν στενέψει πολύ και όλες οι πολιτικές δυνάμεις θα πρέπει άμεσα να αναλάβουν τις ευθύνες τους απέναντι στον ελληνικό λαό, στον εαυτό τους και στην Ελλάδα και να αποφασίσουν ίσως και ομόφωνα την επέκταση της αιγιαλίτιδας ζώνης στα 12 ν.μ. και τη διακήρυξη της ΑΟΖ στα όρια της ελληνικής υφαλοκρηπίδας. Τα όρια της ελληνικής ΑΟΖ θα πρέπει να ταυτιστούν ακριβώς με τη μέση γραμμή της αιγιαλίτιδας ζώνης ανάμεσα στα ελληνικά νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και της Μικρασιατικής ακτής. Η επέκταση αιγιαλίτιδας ζώνης και η διακήρυξη ΑΟΖ αποτελούν τα αναγκαία και αποφασιστικά βήματα για την ανάκτηση της εθνικής αυτοπεποίθησης και του φρονήματος αλλά και της ενεργοποίησης των διατάξεων της Σύμβασης ΔΘ υπέρ των ελληνικών συμφερόντων. Η ιστορία και η κοινή λογική δείχνουν ότι η καθυστέρηση και η μακρά παρέλευση του χρόνου σε αυτές τις περιπτώσεις δε λειτουργεί ως σύμμαχος.
Αν δε υποτεθεί ότι η μικροσκοπική νήσος Serpent κέρδισε το δικαίωμα επέκτασης της αιγιαλίτιδας ζώνης της στα 12 ν.μ. γιατί η Ουκρανία είχε ήδη πετύχει μία γεωπολιτική ισορροπία στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας, τότε η αδυναμία της ελληνικής εξωτερικής πολιτικής να πετύχει μία αντίστοιχη γεωπολιτική ισορροπία στην ευρύτερη περιοχή της Νοτιανατολικής Μεσογείου και όχι μόνο, υποδηλώνει τουλάχιστο μία υστέρηση στην άσκηση της εξωτερικής πολιτικής, δεδομένης και της σημαντικής, καίριας γεωπολιτικής θέσης της Ελλάδας στην περιοχή. Το πρόβλημα λοιπόν της Ελλάδας δεν είναι η Τουρκία αλλά ο ίδιος ο εαυτός της που επιτρέπει στην Τουρκία να λειτουργεί με αυτόν τον παράνομο, αντιδεοντολογικό και άκομψο τρόπο. Είναι η εξωτερική πολιτική διαχείρισης η οποία επιτρέπει στην Τουρκία να λειτουργεί κατ΄ αυτόν τον τρόπο. Εάν η Ελλάδα δεν διεκδικήσει τα συμφέροντά της, κανείς δεν θα της τα δωρίσει. Το παράδειγμα της Κύπρου που έκανε όλους τους έλληνες να νιώσουν εθνική περηφάνια και αξιοπρέπεια αλλά και αυτό του Serpent είναι χαρακτηριστικά για το δρόμο που θα πρέπει να ακολουθηθεί.
Η Ελλάδα επιβάλλεται να εκμεταλλευτεί όλες τις δυνατότητες που τις παρέχει το διεθνές δίκαιο και να μην απεμπολήσει τα δικαιώματά της. Μία τέτοια απεμπόληση θα μπορούσε να νοηθεί μόνον μετά από πολεμική σύρραξη στην οποία η Ελλάδα θα είχε ηττηθεί και στο πλαίσιο μίας συνθήκης ειρήνης που θα ακολουθούσε αυτή την ήττα. Τούτο όμως δεν έχει συμβεί. Το μόνο που έχει συμβεί είναι οι απειλές τις Άγκυρας. Και δεν μπορεί αυτές οι απειλές να επιφέρουν αποτελέσματα στην Ελλάδα, αποτελέσματα ήττας από πολεμική σύρραξη. Σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει δεκτό ότι το μικροσκοπικό Serpent, κατά πολύ μικρότερο από την ισχυρή πλειονότητα των ελληνικών νησιών και περίπου δέκα φορές μικρότερο από το Καστελόριζο, απολαμβάνει αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. ενώ η Ελλάδα περιορίζεται στο αναχρονιστικό όριο των 6 ν.μ. Η Ουκρανία διεκδίκησε για το μικροσκοπικό Serpent των 100 κατοίκων αιγιαλίτιδα ζώνη 12 ν.μ. και ΑΟΖ και κέρδισε τα 12 ν.μ. Η Ελλάδα δεν διεκδικεί τίποτε, τι θα κερδίσει στο τέλος; Τίποτε.
Σε αυτή τη κρίσιμη ιστορική συγκυρία η Ελλάδα βρίσκεται σήμερα αντιμέτωπη με την ιστορία της σε πολλά επίπεδα, ενώ η αναβλητικότητα στη διεκδίκηση αιτημάτων σε ένα δυναμικά εξελισσόμενο διεθνές περιβάλλον λειτουργούσε και λειτουργεί σε βάρος της. Εξάλλου, η ιστορία της διπλωματίας, αλλά και η ίδια η ζωή, έχει καταδείξει ότι κερδίζουμε την εκτίμηση αυτών με τους οποίους διαπραγματευόμαστε περισσότερο μη υποχωρούντες παρά υποχωρούντες .
1. Βλ. Μέρος V Σύμβασης ΔΘ άρθρα 55-75. Για την ΑΟΖ βλ. D.J. Attard, The Exclusive Economic Zone in International Law, Clarendon Press, Oxford, 1987, R.W. Smith, The Exclusive Economic Zone Claims: An Analysis and Primary Documents, Martinus Nijhoff Publishers, Dordrecht-Boston-Lancaster, 1986.
2. Βλ. UNCLOS III, Official Records, 27th Session, Supplement 21 (A/8721). Χ. Ροζάκη, Το Δίκαιο της Θάλασσας και η Διαμόρφωση του από τις Διεκδικήσεις των Παράκτιων Κρατών, Παπαζήσης, Αθήνα, 1976, σελ. 152. Κ. Ιωάννου & Α. Στρατή, Εισηγήσεις του Δικαίου της Θάλασσας, τ. Α΄, Σάκκουλας, Αθήνα, 1996, σελ. 163 επ.
3. Βλ. D.P. O'Connell (edited by I. A. Shearer), The International Law of the Sea, Vol. I, Clarendon Press, Oxford, 1982, σελ. 577.
4. Βλ. Ε. Gounari, «The Extension and Delimitation of Sea Areas under the Sovereignty», Sovereign Rights and Jurisdiction of Coastal States, 1985, σελ. 87.
5. Βλ. Β. Καρακωστάνογλου, «Τα Δικαιώματα του Παρακτίου Κράτους στην Αποκλειστική Οικονομική Ζώνη: Προκλήσεις και Προοπτικές για το Αιγαίο», Το Αιγαίο Πέλαγος και το Νέο Δίκαιο της Θάλασσας, 1996, Σάκκουλας, Αθήνα, σελ. 179.
6. Βλ. τα άρθρα 56(3), 57 και Μέρος VI που αναφέρεται στην Υφαλοκρηπίδα (κυρίως τα άρθρα 76(1) και 77) της Σύμβασης ΔΘ.
7. Βλ. Κ. Οικονομίδη, «Βασικές Ρυθμίσεις του Νέου Δικαίου της Θάλασσας», 9 Διεθνές Δίκαιο και Διεθνής Πολιτική, 1985, σελ. 182.
8. Βλ. άρθρο 56(1α) Σύμβασης ΔΘ.
9. Βλ. M. Evans, Relevant Circumstances and Maritime Delimination, Oxford, Clarendon Press, 1989.
10. Βλ. άρθρο 83 Σύμβασης ΔΘ.
11. Βλ. άρθρο 121 της Σύμβασης ΔΘ.
12. International Court of Justice, Maritime Delimitation in the Black Sea (Romania v. Ukraine), No. 2009/9, 3 February 2009.
13. Βλ. άρθρο 121 της Σύμβασης ΔΘ.
14. To Καστελόριζο ή Μεγίστη έχει έκταση 8,9 τ.χλμ., μήκος ακτών 19,5 χλμ. και πληθυσμό 430 ατόμων (απογραφή 2001). Βλ. http://wikimediafoundation.org (Καστελόριζο) , Νοέμβριος 2010.
15. Βλ. Κ. Οικονομίδη, Θέματα Διεθνούς Δικαίου και Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής, Σάκκουλας, Αθήνα, 1999, σελ. 53. Βλ. επ. εισήγηση του Β. Καρακωστάνογλου στην ημερίδα της Εταιρίας Διεθνούς Δικαίου και Διεθνών Σχέσεων για τη μνήμη του μακαριστού καθηγητή Κρ. Ιωάννου.
16. Βλ. Π. Σιούσιουρα, Γεωπολιτική των Μεγάλων Δυνάμεων από τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι την Κοινωνία των Εθνών. Άναρχη διεθνής κοινωνία και ο θρίαμβος της κρατικής κυριαρχίας, Σιδέρης, Αθήνα, 2011.
17. Βλ. εκτενώς Π. Σιούσιουρα, Πτυχές της Ελληνικής Εξωτερικής Πολιτικής στον Μεσοπόλεμο, Σιδέρης, Αθήνα, 2003.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire