Οι αβέβαιες καμπές του 2012

Τα μηνύματα και οι οιωνοί: ένας πολιτικός απολογισμός της χρονιάς που φεύγει

Του Κώστα Μποτόπουλου

Το 2012 ήταν μια χρονιά εξαιρετικά πλούσια σε ανοιχτές πολιτικές εξελίξεις. Σε πολλά μεγάλα ζητήματα ο κόσμος άλλαξε πορεία ή προετοίμασε την αλλαγή πορείας του προς κατευθύνσεις που δεν μπορούν ακόμα να προβλεφθούν. Από αυτή την άποψη, το 2012 θα κριθεί το 2013 ή και αργότερα. Η ετήσια αποτίμηση, όμως, δεν μπορεί να περιμένει τόσο.

Δύο ήταν τα μείζονα θέματα στην παγκόσμια επικαιρότητα: η συνέχιση της ευρωπαϊκής κρίσης και η τύχη της Αραβικής Ανοιξης. Και τα δύο, κληρονομημένα από την προηγούμενη χρονιά, εισήλθαν σε νέα διάσταση. Η κρίση της ευρωζώνης και ολόκληρου του οικονομικο-πολιτικού μοντέλου της ηπείρου βάθυνε και με τις δύο έννοιες: και ως προς το εύρος της (εισδοχή σε κατάσταση Μνημονίου της Κύπρου και σχεδόν της Ισπανίας, απειλή κατά άλλου επιπέδου οικονομιών όπως η ιταλική και η γαλλική, άγγιγμα της ύφεσης ακόμα και στη Γερμανία) και ως προς τον τρόπο αντιμετώπισής της (εφαρμογή του μόνιμου μηχανισμού βοήθειας, πρωτοβουλίες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας για στήριξη του ευρώ, εγκαθίδρυση δημοσιονομικού συμφώνου, συμφωνία για τραπεζική ένωση, πάγκοινη αποδοχή για την ανάγκη συντονισμού για την ανάπτυξη). Η κρισιμότερη αλλαγή στάσης αφορούσε βέβαια την Ελλάδα, με τη «μεγάλη δόση» του Δεκεμβρίου να καθυστερεί βασανιστικά αλλά και να σφραγίζει οριστικά την απόφαση της Ενωσης, και ιδίως της Γερμανίας, να κάνει ό,τι μπορεί για να διατηρήσει τη χώρα μας, αν και αυτή το θελήσει και το μπορέσει, στην ευρωζώνη.

Η καμπή της Αραβικής Ανοιξης συνδυάζει τις ωδίνες μετάβασης από την επανάσταση στη δημοκρατία με τις τραγικές εξελίξεις στη Συρία, που συνθέτουν χωρίς αμφιβολία το μείζον γεγονός του 2012. Από τις χώρες της μετάβασης η πιο ενδιαφέρουσα και καθοριστική περίπτωση είναι η Αίγυπτος, με την εκκαθάριση του καθεστώτος Μουμπάρακ και την εκλογική νίκη μετριοπαθών ισλαμιστών, αλλά και τα δύο έμμεσα πραξικοπήματα (διάλυση της Βουλής ανάμεσα στους δύο γύρους των εκλογών, ανάληψη όλων των εξουσιών και εκβίαση συνταγματικού δημοψηφίσματος από τον Πρόεδρο Μορσί), να αφήνουν εξίσου ανοιχτό τον δρόμο για μια ιδιότυπη δημοκρατία ή για έναν νέου τύπου αυταρχισμό. Το δράμα της Συρίας έφερε στο φως τις αδυναμίες της διεθνούς διπλωματίας (αποτυχία σχεδίου Ανάν, μπλοκάρισμα ΟΗΕ, ιδίως από Ρωσία), τα διλήμματα και τις δυσκολίες της στρατιωτικής επιβολής της δημοκρατίας σε στρατοκρατικά καθεστώτα και τη σχεδόν αναπόφευκτη κατάληξη σε εμφύλιο πόλεμο, όταν στην αναζήτηση της ελευθερίας αναμειγνύονται και βαθιές θρησκευτικές διαφορές. Τη χρονιά που έρχεται είναι άγνωστο τι θα γεννηθεί από τις στάχτες.

Το 2012 ήταν χρονιά εκλογικών αναμετρήσεων που έφεραν, στις περισσότερες των περιπτώσεων, πολιτικές ανατροπές. Είχαμε αλλαγές στην εξουσία στη Γαλλία, στη Σερβία, στη Ρουμανία, στη Σλοβακία και στη Σλοβενία, στο Μεξικό, στην Ιαπωνία, ακόμα και στη Σενεγάλη, με μια σπάνια για την αφρικανική ήπειρο δημοκρατική εναλλαγή. Μόνοι που κατάφεραν να επανεκλεγούν μέσα στην κρίση, ο Ομπάμα στις ΗΠΑ, ο Πούτιν στη ρωσική κάτι-σαν-δημοκρατία, οι κεντρώοι του Ρούτε στην Ολλανδία και ο Τσάβες στη Βενεζουέλα. Οι τρεις μεγάλοι όμως πολιτικοί  νικητές της χρονιάς, το οφείλουν μόνο έμμεσα σε εκλογές: ο νέος Πρόεδρος Λι της Κίνας παρέλαβε από το κόμμα-κράτος του τις τύχες μια ήδη υπερδύναμης, η Αούνγκ Σαν Σούου Κι βγήκε απλώς βουλευτής αλλά ξανάγινε σύμβολο δημοκρατίας όχι μόνο στη Βιρμανία, ενώ η καλύτερη μαθήτρια του Μακιαβέλι, η Ανγκελα Μέρκελ, έχασε όλες τις ενδιάμεσες εκλογές, αναγκάστηκε να ορίσει έναν αντίπαλό της στην Προεδρία της Δημοκρατίας, αλλά στερέωσε την πρωτοκαθεδρία της στην ευρωπαϊκή σκηνή, κατάφερε να ενσαρκώσει το μεγάλο ιδανικό των συμπατριωτών της, τη σταθερότητα, και γι' αυτό φαντάζει σχεδόν ακλόνητο φαβορί για τις εκλογές του ερχόμενου Σεπτεμβρίου (που ακριβώς λόγω της απόλυτης ηγεμονίας της Γερμανίας έχουν καταστεί ορόσημο για ολόκληρη την Ευρώπη).

Δύο χωρών η μοίρα άλλαξε με αντίστροφο αλλά εξίσου εμφατικό τρόπο: η Παλαιστίνη βρήκε μια παγκόσμια επίσημη αναγνώριση, ενώ η Αργεντινή απειλείται ξανά με το φάσμα του χρέους και της χρεοκοπίας. Μια άλλη χρεοκοπία μας περιμένει όλους, αν δεν αλλάξει τάχιστα η αντιστρόφως ανάλογη σχέση διεθνών συναντήσεων και αποτελεσμάτων σχετικών με την κλιματική αλλαγή. Το 2012 μπορεί να γλιτώσαμε την προφητεία των Μάγια, όχι όμως την εθελοτυφλία για τα όριά μας.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος, πρόεδρος της Επιτροπής Κεφαλαιαγοράς