Ερευνα καταγράφει τις λαϊκές εκφράσεις που χρησιμοποίησαν έλληνες πολιτικοί
Νοέμβριος του 2000. Στην οδό Μπουμπουλίνας η ατμόσφαιρα ήταν αμήχανη και βαριά. Στελέχη και υπάλληλοι του υπουργείου Πολιτισμού υποδέχτηκαν τον απερχόμενο υπουργό Θεόδωρο Πάγκαλο με θερμό χειροκρότημα. Πίσω του ακολουθούσε ο διάδοχός του, που ως παλιός γνώριμος δεν χρειαζόταν συστάσεις.
Προεκλογική συγκέντρωση το 1989 στο Σύνταγμα
Ο νέος υπουργός Ευάγγελος Βενιζέλος πήρε το λόγο και έκανε σαφείς τις προθέσεις του, λέγοντας «ουκ ήλθον καταλύσαι αλλά πληρώσαι». Αστοχοι, ανεπίκαιροι και επικίνδυνοι οι όποιοι συνειρμοί με τη σημερινή πραγματικότητα. Ο νυν υπουργός Οικονομικών είναι, μετά τον Στέλιο Παπαθεμελή και πριν από την Ντόρα Μπακογιάννη, ο πολιτικός με τη μεγαλύτερη έφεση στον παροιμιακό και γνωμικό λόγο. Την πρωτιά στις λαογραφικές αναφορές έχουν οι βουλευτές του ΠΑΣΟΚ (65 αναφορές), της Νέας Δημοκρατίας (50), του ΚΚΕ (7), του ΣΥΡΙΖΑ (4) και του ΔΗΚΚΙ (3).
«Το λαϊκισμό της κοινοτοπίας» χωρίς αμφιβολία τον κερδίζει η έκφραση «θα μπει το μαχαίρι στο κόκαλο». Χρήστος Παπουτσής για το «Σαμίνα», Παύλος Γερουλάνος για το ποδόσφαιρο, Αλέκα Παπαρήγα για το νερό των Οινοφύτων, Γιάννης Μανώλης κατά την παραίτησή του από βουλευτής, Κώστας Καραμανλής, πριν γίνει πρωθυπουργός λάβρος κατά της διαφθοράς και Γιώργος Παπανδρέου, πριν γίνει πρωθυπουργός, τον Ιανουάριο του 2008 στην Κεντρική Οργανωτική Επιτροπή Συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ: «Δεν έχει βάλει ο κ. Καραμανλής το μαχαίρι στο κόκαλο της διαφθοράς, η διαφθορά έχει φτάσει μέχρι το κόκαλο της Νέας Δημοκρατίας».
Ο πολιτικός με τη μεγαλύτερη έφεση στον παραδοσιακό λόγο είναι ο Στέλιος Παπαθεμελής με 14 αναφορές, ακολουθούν οι Ευάγγελος Βενιζέλος (9), Ντόρα Μπακογιάννη (7), Κώστας Καραμανλής (5), Προκόπης Παυλόπουλος, Κώστας Σκανδαλίδης (από 4), Μιλτιάδης Εβερτ, Γιάννης Καψής, Μανόλης Κεφαλογιάννης, Μιχάλης Λιάπης, Θεόδωρος Πάγκαλος, Αλέκα Παπαρήγα, Γιώργος Ρωμαίος, Γιώργος Σουφλιάς, Δημήτρης Τσοβόλας, Τηλέμαχος Χυτήρης (από 3).
Τα παραπάνω αποτελούν μέρος της δειγματοληπτικής έρευνας που πραγματοποίησε από τον Οκτώβριο του 1998 ο καθηγητής Λαογραφίας Μηνάς Αλ. Αλεξιάδης και η οποία δημοσιεύεται στο νεόκοπο βιβλίο του με τίτλο «Εντυπα μέσα επικοινωνίας και λαϊκός πολιτισμός. Νεωτερικά λαογραφικά» Ινστιτούτο του Βιβλίου - Α. Καρδαμίτσα. Ο Καρπάθιος στην καταγωγή πανεπιστημιακός συγκέντρωσε κείμενα αθηναϊκών πολιτικών εφημερίδων με παροιμίες, παροιμιακές εκφράσεις, παροιμιόμυθους, αρχαία και λατινικά, λαϊκά γνωμικά και εκκλησιαστικές ρήσεις, που ειπώθηκαν από Ελληνες πολιτικούς όλων των παρατάξεων ως σχόλιο, δήλωση, συνέντευξη ή παρέμβαση σε κάποιο γεγονός ή γράφτηκαν από τους ίδιους σε άρθρα που δημοσιεύτηκαν στον Τύπο.
Τα πιο δημοφιλή
Από τις 129 περιπτώσεις που επισημάνθηκαν, οι 97 συγκαταλέγονται σε μια πιο εξειδικευμένη διάκριση στον παροιμιακό και οι 32 στον γνωμικό λόγο. Προσφιλή παροιμιακά κείμενα και γνωμικά με τις περισσότερες αναφορές είναι τα εξής: «Αλλαξε ο Μανωλιός και έβαλε τα ρούχα του αλλιώς» (7 αναφορές), «Φωνάζει ο κλέφτης, για να φοβηθεί ο νοικοκύρης» (6), «Εφτασε ο κόμπος στο χτένι» - «Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα» - «Ενας κούκος δεν φέρνει την άνοιξη» (από 4), «Ο κόσμος το 'χει τούμπανο και εσείς κρυφό καμάρι» - «Οπου ακούς πολλά κεράσια, κράτα και μικρό καλάθι» (3).
Αρκετές παροιμίες που εκφέρονται από τους Ελληνες πολιτικούς έχουν χαρακτήρα παραινετικό, με σκοπό να επιστήσουν την προσοχή για πιθανούς κινδύνους: «Οποιος φεύγει από το μαντρί, τον τρώει ο λύκος» -η ρήση του Ευαγγελου Αβέρωφ το 1987 όταν ο Κωστής Στεφανόπουλος έφυγε από τη Ν.Δ. -(όπως επίσης και για την αποχώρηση του Δ. Τσοβόλα από το ΠΑΣΟΚ), «Οποιος ξύνεται στην γκλίτσα του τσοπάνη, την τρώει στο κεφάλι» (σχόλιο του Ευάγγελου Βενιζέλου το 2005 για το ναυάγιο του βασικού μετόχου), «Λαγός τη φτέρη έσειε, κακό της κεφαλής του» (σχόλιο του Κώστα Καραμανλή το 2005 για την εκλογολογία του Γ. Παπανδρέου και για την κατάργηση του άβατου).
Σε πνεύμα συμβουλευτικής σε θέματα εσωτερικής και εξωτερικής πολιτικής κινούνται και οι ακόλουθες παροιμίες: «Ακου τη γνώμη μου και από τη δική σου μη βγαίνεις» (ο Μιχάλης Παπακωνσταντίνου το 2001 για τον Γιώργο Παπανδρέου, που ως υπουργός Εξωτερικών υποστηρίχτηκε ότι συμβουλευόταν τον Κωνσταντίνο Μητσοτάκη), «Μην αφήνεις για αύριο κάτι που μπορείς να κάνεις σήμερα» (ο Δημήτρης Τσοβόλας το 2004 για το έργο μετά τις εκλογές), «Το γοργόν και χάριν έχει» (ο Μιχάλης Λιάπης το 2002 με την αναγγελία υποψηφιότητας της Ντόρας Μπακογιάννη για το δημαρχιακό αξίωμα), «Απ' όσα βλέπεις τα μισά κι απ' όσα ακούς κανένα» (ο Στέλιος Παπαθεμελής το 1999 για τη στήριξη του Κλίντον σχετικά με τα ελληνοτουρκικά), «Παρά φίλο δολερό, έχε φανερό εχθρό» (το ίδιο έτος ο Στέλιος Παπαθεμελής για την επίσκεψη Κλίντον), «Οι καλοί λογαριασμοί κάνουν τους καλούς φίλους» (το 2001 ο Ευάγγελος Βενιζέλος για τον ανασχηματισμό, για τη συνεργασία με την Αριστερά), «Της καλής της γίδας βαράνε τα κουδούνια και της καλής απιδιάς τα απίδια» (το 2001 η Λιάνα Κανέλλη για το πώς πρέπει να λειτουργεί ένα δελτίο ειδήσεων), «Οποιος έχει τα γένια, έχει και τα χτένια» (ο Γιάννης Πατάκης το 2002 για το πώς μπορεί η κυβέρνηση να λύσει το αγροτικό χωρίς συνέπειες από την Ευρωπαϊκή Ενωση), «Ο βουλευτής δεν μπορεί να κρατάει δύο καρπούζια σε μία μασχάλη» (το 2003 ο Γιάννης Βαρβιτσιώτης για το ασυμβίβαστο της βουλευτικής ιδιότητας), «Ο βάτραχος που είναι σ' ένα πηγάδι, βλέπει το μέγεθος του ουρανού ίσιο με το στόμιο του πηγαδιού» (την κινέζικη παροιμία για την αποφυγή της «κοντόφθαλμης» θεώρησης στο θέμα της αλλαγής ηγεσίας στο Συνασπισμό επικαλέστηκε το 2007 ο Πάνος Τριγάζης).
Αλλη πρόθεση έχουν παροιμίες που εκφράζονται για να κατηγορήσουν πολιτικές τακτικές αντιπάλων, με τρόπο βεβαίως μεταφορικό: «Εκεί που μας χρωστάγανε, μας πήραν και το βόδι» (το 2003 ο Κώστας Τσιπλάκης απαντά σε βουλευτή του ΠΑΣΟΚ στη Βουλή για την Τοπική Αυτοδιοίκηση), «Θα δουλεύουν τα άλογα, για να τρώνε τα γαϊδούρια» (ο Δημήτρης Γεωργακόπουλος το 2003 για τις προτάσεις του Σκανδαλίδη σχετικά με τον εκλογικό νόμο), «Φωνάζει ο κλέφτης, για να φοβηθεί ο νοικοκύρης» (ο Σάββας Τσιτουρίδης για τη στάση του Λαλιώτη, που ρίχνει όλη την ευθύνη των δημόσιων έργων στη Ν.Δ., για τη βεντέτα Λαλιώτη - Μητσοτάκη, για την κατηγορία του ΠΑΣΟΚ ότι η Ν.Δ. δεν συμβάλλει στην καταπολέμηση του μαύρου χρήματος, για τη Ν.Δ. που υποβιβάζει το επίτευγμα των Ολυμπιακών Αγώνων), «Φωνάζει ο φταίχτης, για να φοβηθεί ο νοικοκύρης» (ο Κώστας Καραμανλής το 2001 για το θέμα του Χρηματιστηρίου) κ.ά.
Οι παροιμίες οικονομικού περιεχομένου εκφράζονται επίσης με σκοπό να ψέξουν συμφεροντολογικές πρακτικές: «Ο Εβραίος σαν φτωχαίνει, τα παλιά τεφτέρια πιάνει» (ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης το 2003 για την απεγνωσμένη προσπάθεια του υπουργού Οικονομικών να εισπράξει ό,τι και όπως μπορεί), «Βοήθα με φτωχέ, για να μη σου μοιάσω» (ο Δημήτρης Κουλουριάνος το 2000 για την αγανάκτηση του οικονομικού επιτελείου με την αύξηση της τιμής των ζαρζαβατικών), «Μνημόσυνο με ξένα κόλλυβα δεν γίνεται» (το 2004 ο Ευάγγελος Βενιζέλος για τα μεγάλα έργα που θεωρεί δικά της η Ν.Δ.), «Ο νηστικός καρβέλια ονειρεύεται» (ο Μιλτιάδης Εβερτ στην «Κ.Ε.» το 1998 για όσους θέλουν να υπουργοποιηθούν για το ενδεχόμενο πρόωρων εκλογών).
«Απρόσωπη και υπαινικτική»
Σύμφωνα με τον αείμνηστο καθηγητή της Λαογραφίας μας, Δημήτριο Σ. Λουκάτο, στα «Σύγχρονα Λαογραφικά: Γ' Παροιμιολογικά της δημοσιογραφίας μας»: «Η λαϊκή παροιμία έχει, από τη φύση και τη γένεσή της, το στοιχείο του ανεύθυνου κατά τη χρήση της, γιατί είναι απρόσωπη και υπαινικτική, χωρίς να προσβάλλει συγκεκριμένα πρόσωπα και χωρίς να περιγράφει τις καταστάσεις που υπαινίσσεται. Ο χειριστής της διστάζει να μιλήσει ξεκάθαρα, φροντίζει όμως ώστε ο αποδέκτης της να καταλαβαίνει αμέσως ό,τι τον αφορά. Η συνθετική λαϊκή σκέψη "εκπέμπει" πάντα, αλλά και "ακροάται" (αποδέχεται) με ευφυέστατη ταχύτητα τις παραστατικές κριτικές, που από την παροιμία διατυπώνονται. Η παροιμία μένει πάντα ένας ελεύθερος λόγος, αυθόρμητος και αδέσμευτος, που προβλέπει (συμβουλεύοντας), διαπιστώνει (φιλοσοφώντας) και επικρίνει (ρίχνοντας στον καθένα την ευθύνη του). Ο λόγος της δεν είναι θρηνητικός· αρχίζει σοβαρά, με την καλή διάθεση της συμβουλής, γίνεται μελαγχολικός (από την κακή πρόβλεψη), αλλά στο τέλος δείχνεται δηκτικός και σατιρικός. Ποτέ όμως δεν είναι προσωπικός».
Πηγή: Ελευθεροτυπία
Δημοσιεύτηκε στις 22/10/2011
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire