Η ιστορία της ΕΣΤΙΑΣ

Αννα Καρακατσούλη

Οι παλαιότεροι των εκδοτών

 Γράφει ο Μανώλης Πιμπλής

«Σύστασις δι' εν ωραίον / βιβλιοπωλείον νέον. / Οστις ανάγκην έχει παντοδαπών βιβλίων / ας πάη στης Εστίας το βιβλιοπωλείον, / Εις την οδόν Σταδίου, στου Λάμπρου από κάτω, / μ' ελληνικά και ξένα συγγράμματα γεμάτο. / Μεγάλως συνιστάται εις όλους παρ' ημών/ διότι κι ευθήνιαν θα εύρετε τιμών».

Με αυτούς τους στίχους ο Γεώργιος Σουρής χαιρέτισε στον «Ρωμηό» της 31ης Αυγούστου 1885 την εμφάνιση του Βιβλιοπωλείου της Εστίας στην οδό Σταδίου 32. Η Εστία, βιβλιοπωλείο και εκδοτικός οίκος, είναι 126 ετών και μία από τις δώδεκα αρχαιότερες ελληνικές επιχειρήσεις. Στον χώρο των εκδόσεων είναι η πιο παλιά με διαφορά.

Η καταγραφή της ιστορίας της από την Αννα Καρακατσούλη, επίκουρη καθηγήτρια Ευρωπαϊκής Ιστορίας και Πολιτισμού, είναι ταυτόχρονα και μια ιστορία του ελληνικού βιβλίου, μια ξενάγηση στον κόσμο της ελληνικής διανόησης και της γενιάς του '30, αλλά και στον κόσμο της παιδείας και του γλωσσικού ζητήματος - η Εστία υποστήριξε τους δημοτικιστές.

Διότι, όπως συνέβη και με πολύ νεότερους εκδοτικούς οίκους, η Εστία τις πρώτες δεκαετίες στήριξε τα οικονομικά της στο εκπαιδευτικό βιβλίο. Ηταν βέβαια μια εποχή χωρίς το ένα και μοναδικό εγχειρίδιο. Οι εκδότες παρήγαν πολλά σχολικά βιβλία για το ίδιο μάθημα, κάτι που τους εξασφάλιζε σημαντικούς πόρους. Κατά καιρούς όμως θεσπίζονταν περιορισμοί στη δραστηριότητα αυτή, επειδή, λέει η Αννα Καρακατσούλη, το σύστημα αυτό δημιουργούσε διαφθορά.

Το 1937 με την ίδρυση του Οργανισμού Εκδόσεως Σχολικών Βιβλίων αυτή η πηγή εσόδων τερματίστηκε. Ηταν η στιγμή της αποφασιστικής στροφής της Εστίας στην ελληνική λογοτεχνία, που τη θωράκισε για δεκαετίες.

Στη μακρόβια ιστορία της η Εστία δεν έπαψε να είναι υπόθεση μόνο μιας οικογένειας. Την ίδρυσε ένας δάσκαλος - αλλά και δημοσιογράφος - από τον Πύργο της Τήνου, που έζησε και στο Βουκουρέστι: ο Γεώργιος Κασδόνης. Το 1900 πέρασε στον ανιψιό του Ιωάννη Κολλάρο, που την κράτησε έως το 1956. Τότε ανέλαβε τα ηνία ο σύζυγος της κόρης του, ο Κωνσταντίνος Σαραντόπουλος. Ο Σαραντόπουλος ήταν αξιωματικός του Πυροβολικού και λόγω ηλικίας πολέμησε σε όλα τα μέτωπα: από τους Βαλκανικούς έως τους δύο Παγκόσμιους Πολέμους. Οταν αποτάχθηκε ως ταγματάρχης, τη δεκαετία του 1920, σε εποχή μεγάλων πολιτικών αναταράξεων, ασχολήθηκε με τα εκδοτικά της οικογένειας. Αργότερα επανήλθε στο στράτευμα και συνταξιοδοτήθηκε ως υποστράτηγος.

Σε αυτόν πιστώνεται ήδη από το 1953 με τη δημιουργία της περίφημης σειράς της «Νεοελληνικής Λογοτεχνίας» (καλαίσθητοι βιβλιόδετοι τόμοι μικρού σχήματος σε προσιτή τιμή) η συγκέντρωση στον εκδοτικό οίκο περίπου όλης της γενιάς του '30: Ηλίας Βενέζης, Στράτης Μυριβήλης, Μ. Καραγάτσης, Αγγελος Τερζάκης, Γιώργος Θεοτοκάς, Θ. Πετσάλης-Διομήδης. Εκτός από το κύρος που προσέδωσαν αυτοί στον εκδοτικό οίκο, μερικά από τα μυθιστορήματά τους έφθασαν με τα χρόνια να έχουν πουλήσει αρκετά πάνω από 100.000 ή και 200.000 αντίτυπα: ενδεικτικά η «Αιολική γη» του Ηλία Βενέζη έφθασε αισίως στις 238.000, το «Νούμερο 31328» στις 183.000, το «10» του Καραγάτση στις 303.000.

Η κόρη του Κωνσταντίνου Σαραντόπουλου, η Μαρίνα Καραϊτίδη, ανέλαβε τον εκδοτικό οίκο το 1972 και έξι χρόνια αργότερα τον μετέφερε στη Σόλωνος 60, οδηγώντας εκεί και όλα τα βιβλιοπωλεία που έως τότε βρίσκονταν στη Σταδίου. Στην εποχή της εκδόθηκε μία από τις μεγαλύτερες εμπορικές επιτυχίες της εκδοτικής μας ιστορίας, η «Λωξάντρα» της Μαρίας Ιορδανίδου. Ενώ σήμερα που το τιμόνι έχει η κόρη της, Εύα Καραϊτίδη, δίνεται έμφαση και στο μη μυθοπλαστικό βιβλίο. Ταυτόχρονα, όπως γράφει η Αννα Καρακατσούλη, αναζωογονήθηκε και το περιοδικό «Νέα Εστία». Αλλωστε γύρω από το περιοδικό «Εστία» έφτιαξε το 1880 ο ιδρυτής Γ. Κασδόνης τη μαγιά, τον πρώτο κύκλο διανοουμένων - Κωστής Παλαμάς, Γεώργιος Δροσίνης, Νικόλαος Πολίτης κ.ά. -, στην οποία στήριξε τη δημιουργία του υπεραιωνόβιου εκδοτικού οίκου.