Ο μεγιστάνας που αιματοκύλισε τον κόσμο

Μια μυθιστορηματική βιογραφία του Βασιλείου Ζαχάρωφ, του ελληνοβουλγαρικής καταγωγής Οθωμανού που έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε όλες τις συγκρούσεις από τα τέλη του 19ου αιώνα ως τη δεκαετία του 1930

Eμπορος όπλων, τραπεζίτης, κατάσκοπος, μεγιστάνας του Τύπου και 

εθνικός ευεργέτης, ο Βασίλειος Ζαχάρωφ κυριάρχησε στο διεθνές πολιτικό,

 οικονομικό και στρατιωτικό στερέωμα της εποχής του

 

Βαγγέλης Χατζηβασιλείου 

Πυγμάχος, πυροσβέστης, διερμηνέας, ξεναγός, μπράβος, εμπρηστής, καταχραστής, πλαστογράφος, διαρρήκτης, δραπέτης, έμπορος όπλων, πετρελαιάς, φοροφυγάς, τραπεζίτης, ιδιοκτήτης του καζίνου του Μόντε Κάρλο, κατάσκοπος, αλλά και μεγιστάνας του Τύπου, εθνικός ευεργέτης και συνομιλητής του Κλεμανσό, του Λόιντ Τζορτζ και του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο Βασίλειος Ζαχάρωφ, ή Βασίλειος Ζαχαρίου, ή Sir Basil Zaharoff, γεννημένος το 1849 στα Μούγλα της Τουρκίας από ελληνίδα μητέρα και βούλγαρο πατέρα, είναι μια μορφή που κυριάρχησε στο διεθνές πολιτικό, οικονομικό και στρατιωτικό στερέωμα του 19ου και του 20ού αιώνα: από τις πολεμικές συρράξεις ανάμεσα στις ΗΠΑ και την Ισπανία ή την Ιαπωνία και τη Ρωσία και από τον Ελληνοτουρκικό πόλεμο του 1897 ως τον πόλεμο των Μπόερς, τον Α' Παγκόσμιο και την έκρηξη της πυριτιδαποθήκης των Βαλκανίων.

Θέμα πολλαπλών ιστορικών μελετών, εμπνευστής του «Πολίτη Κέιν» του Ορσον Γουέλς και ήρωας του Ερζέ στις «Περιπέτειες του Τεντέν», ο Βασίλειος Ζαχάρωφ πρωταγωνιστεί στο Φιλμ νουάρ, το οποίο ακολουθεί κατά πόδας την πορεία του μέσα σε δύο εξαιρετικά ταραγμένους και βίαιους αιώνες.

Το ιστορικό μυθιστόρημα του Δημήτρη Στεφανάκη διαγράφει μια διπλή ιστορική κίνηση: ξεκινώντας από τις διαδοχικές συναντήσεις του γάλλου δημοσιογράφου Φιλίπ Τεμπό με τον ισπανό αναρχικό και αριστοκράτη Μιγκέλ Θαραμπόν στο Παρίσι του 1939, παρακολουθούμε την ανασύσταση της δαιδαλώδους διαδρομής του Ζαχάρωφ τρία μόλις χρόνια μετά τον θάνατό του στο Μόντε Κάρλο, το 1936. Λίγο προτού ξεσπάσει ο ζόφος του χιτλερισμού, ο άνθρωπος που έπαιξε καθοριστικό ρόλο σε όλες τις συγκρούσεις οι οποίες προετοίμασαν τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο θα εμφανιστεί ολοζώντανος μπροστά μας για να μας κατακλύσει με τη σκοτεινή παρουσία του.

Τα πρόσωπα και τα γεγονότα

Ο Στεφανάκης δεν αγιογραφεί αλλά ούτε στέλνει εις το πυρ το εξώτερον τον ήρωά του. Προσπαθώντας να εξισορροπήσει τη δημόσια εμπλοκή με τον ιδιωτικό του βίο, φτιάχνει στο πρόσωπό του ένα μείγμα περιπαθούς ρομαντικής προσήλωσης και άκρατου καιροσκοπισμού ή κυνισμού: από τη μια η ρομαντική αγάπη του για μια ισπανίδα δούκισσα, στα πόδια της οποίας θα ρίξει όλο τον υλικό και ψυχικό του πλούτο, από την άλλη η θηριώδης επιδίωξη της εξουσίας και του κέρδους, που θα τον εμπλέξει σε απανωτές δολοπλοκίες και συνωμοσίες, θα τον οδηγήσει στην αγκαλιά των μεγάλων μυστικών υπηρεσιών της Δύσης και της Ανατολής και θα τον φέρει σε στενή επαφή με επιχειρηματίες ολκής, σχεδιαστές όπλων ή πρωθυπουργούς.

Ο Βασίλειος Ζαχάρωφ αποτελεί ασφαλώς τον ισχυρότερο και αρτιότερα πλασμένο χαρακτήρα του Φιλμ νουάρ. Σοφά ο Στεφανάκης δεν επιδιώκει να τον εξαντλήσει ιστορικώς ή να τον φωτίσει καθ' ολοκληρίαν ψυχολογικώς. Εκείνο που μετράει πρωτίστως στην περίπτωσή του είναι να παραμείνει σε μια επίμονη εκκρεμότητα την οποία επιβάλλουν τόσο η ομιχλώδης ιστορική του πολιτεία όσο και η αποτύπωσή του ως μυθιστορηματικού πρωταγωνιστή, ο οποίος ιντριγκάρει από την πρώτη ως την τελευταία σελίδα τον αναγνώστη.

Δεν μπορώ να πω το ίδιο και για τους υπόλοιπους πρωταγωνιστές, που αποδεικνύονται μάλλον γραμμικοί και προσχηματικοί. Ο Φιλίπ Τεμπό και ο Μιγκέλ Θαραμπόν εγκλωβίζονται στα στερεότυπα των επαγγελματικών ή των ταξικών τους ιδιοτήτων και μένουν απαθείς και άνευροι ως το τέλος, ενώ μετά δυσκολίας σώζονται η μετρέσα του Ζαχάρωφ και η ερωμένη τού Τεμπό. Προβληματικοί είναι και οι υπερβολικά εκτεταμένοι διάλογοι μεταξύ Τεμπό και Θαραμπόν, που συχνά καθυστερούν αναιτίως την πλοκή γεμίζοντάς τη με πλήθος επαναλήψεις.

Ο Στεφανάκης κατορθώνει παρ' όλα αυτά να μεταδώσει μια ζωτική νότα από την αίσθηση που αποπνέει ο ιστορικός κόσμος του Ζαχάρωφ. Ακόμη κι αν εκείνο που εν τέλει επικρατεί στην αφήγησή του είναι η προβολή του περιπετειώδους στοιχείου, το διακύβευμα της εποχής και το αιματηρό της μήνυμα δεν χάνονται. Τα πρόσωπα φτιάχνουν τα γεγονότα και ο Ζαχάρωφ στάθηκε ένα γεγονός διαρκείας, που δεν θα πάψει σίγουρα να μας απασχολεί και στο μέλλον.

Η φαντασίαστην Ιστορία

Το Φιλμ νουάρ εντάσσει την κοινωνική τοιχογραφία, την αστυνομική ίντριγκα και την κατασκοπική δράση σε μια ενιαία μυθοπλαστική σύνθεση. Το πολυφωνικό και πολυπολιτισμικό ταξίδι στο παρελθόν μετατρέπει εδώ την ιστοριογραφική ύλη της αφήγησης σε ένα είδος πανοραμικής θεατρικής σκηνής, που μας μεταφέρει σε ένα μισό φανταστικό - μισό ιστορικό σύμπαν, στο εσωτερικό του οποίου κυριαρχούν η αποθέωση του κοσμοπολιτισμού και το φαντασμαγορικό θέαμα.

Ανάλογα βιβλία έχουν δώσει την τελευταία δεκαετία η Σώτη Τριανταφύλλου (Το εργοστάσιο των μολυβιών, Αλμπατρος, Λίγο από το αίμα σου), ο Μάνος Ελευθερίου (Ο καιρός των χρυσανθέμων, Η γυναίκα που πέθανε δύο φορές, Λίγο πριν απ' το ηλιοβασίλεμα), ο Μένης Κουμανταρέας (Το show είναι των Ελλήνων), αλλά και ο ίδιος ο Στεφανάκης (Μέρες Αλεξάνδρειας). Μακριά από το να θέτουν ζητήματα ιστορικής ταυτότητας ή εδραίων εθνικών, εθνοτικών, φυλετικών και ιδεολογικών διαφορών, τα μυθιστορήματα αυτά έχουν μια άλλου τύπου φιλοδοξία: να αποδεσμεύσουν το μεθυστικό άρωμα με το οποίο μπορεί να περιβάλει μια κρίσιμη πολιτικά και οικονομικά περίοδο η ιστορική φαντασία του συγγραφέα. 

Πηγή: www.tovima.gr

Δημοσιεύτηκε στις 15/07/2012