Ερημος, βαρύς και μόνος

Από τον Κώστα Ζουγρή

Η ζωή μάς έχει διδάξει ότι ο άνθρωπος έχει αστείρευτες δυνάμεις και με τη στωικότητα που τον διακρίνει μπορεί να αντέξει σε πολύ δύσκολες συνθήκες διαβίωσης.

Η μοναξιά είναι όμως από τα λίγα συναισθήματα που μπορούν να διαταράξουν την ηρεμία μας και ανεξαρτήτως αν μερικοί από εμάς δηλώνουν φανατικοί φίλοι της, σίγουρα δεν είναι εύκολο να περιγράψουμε τις πραγματικές διαθέσεις μας και το γιατί την επιλέγουμε σαν τρόπο ζωής.
Η λογοτεχνία έχει δώσει αριστουργήματα με θέμα τη μοναξιά και, όπως είναι φυσικό, το ίδιο συμβαίνει και στη μουσική όπου συνήθως οι στιχουργοί προσπαθούν να περιγράψουν αυτά που συμβαίνουν καθημερινά γύρω μας.

Ο καθένας κάνει βέβαια τις επιλογές του, αλλά δεν είναι τυχαίο το ότι η μοναξιά έχει σαν συγγενική λέξη την ερημιά και η έρημος σίγουρα δεν είναι το κατάλληλο μέρος διαβίωσης για τους ανθρώπους, εκτός βέβαια από αυτούς που ζούνε εκεί, όπως οι βεδουίνοι που ενδεχομένως δεν έχουν άλλη δυνατότητα επιλογής.
Πολλές οι παροιμίες, οι φιλοσοφικές φράσεις και τα γνωμικά που έχουν σχέση με την έρημο χρησιμοποιώντας την σαν προσδιοριστικό στοιχείο της μοναξιάς, όπως πολλά είναι και τα τραγούδια που ασχολούνται για τον ίδιο λόγο με αυτήν.
Η ετυμολογία της λέξης σημαίνει αυτός που είναι απομακρυσμένος από τους άλλους και συνώνυμά της είναι ο ακατοίκητος, απάτητος, απομονωμένος, ασύχναστος, εγκαταλελειμμένος, ερημικός, μόνος και μεταφορικά για τον άνθρωπο, αυτός που συνάντησε μεγάλες δυστυχίες στη ζωή του.
Στο θέμα μας θα περιλάβουμε τραγούδια που με τη λέξη έρημος και τα παράγωγά της θέλουν να προσδιορίσουν τη μοναξιά και τη γεωγραφική χρήση του όρου, όπως στη σύνθεση του Γιώργου Ανδρέου, σε στίχους του Παρασκευά Καρασούλου Η μόνη αλήθεια με ερμηνευτή τον Αλκίνοο Ιωαννίδη: Σ' ένα ταξίδι αδιάκοπο ο κόσμος προχωρά
σαν καραβάνια τα όνειρα την έρημο διασχίζουν
Αδύναμα κι ευάλωτα στου χρόνου τη φθορά
μόνο τα αισθήματα μπορούν βυθούς να καθρεφτίζουν.
Τα Διάφανα Κρίνα σε στίχους του Θάνου Ανεστόπουλου μάς μετέφεραν στην ατμόσφαιρα της ερήμου: Είσαι η σκιά, είσαι το χιόνι. Είσαι η φωτιά, είσαι τ' αμόνι
Είμαι η έρημος, ο αέρας κι ο λυγμός.
Σε λένε φως, σε λένε σκότος, σε λένε έρωτα, σε λένε φόβο
Με λένε άνθρακα, μίσος και κραυγή. Δις Τζούλια οι πρώτοι έσονται έσχατοι.
Το 1982, ο Λάκης Παπαδόπουλος έκανε πιο έντονη την παρουσία του για μια καλλιτεχνική πορεία αρκετών δεκαετιών με το Φάλτσα μενεξεδιά:
Μενεξεδιά η τρέλα που φοράς, την ψώνισες μια νύχτα με πανσέληνο.
Μενεξεδιά κι η τύχη που ζητάς, σαράντα χρόνια μόνος κι έρημος.
Ο Λάκης έγραψε σε στίχους της Μαριανίνας Κριεζή και Τα ήσυχα βράδια για την Αρλέτα το 1985: Ακόμα κι αν φύγεις για τον γύρο του κόσμου
θα 'σαι πάντα δικός μου, θα είμαστε πάντα μαζί.
Και δε θα μου λείπεις γιατί θα 'ναι η ψυχή μου
το τραγούδι της ερήμου που θα σ' ακολουθεί.
Το τέλος της μοναξιάς επιζητούσε ο Ιάκωβος Καμπανέλλης μέσα από το Στρώσε το στρώμα σου για δυο στη Γειτονιά των αγγέλων, σε μουσική του Μίκη Θεοδωράκη το 1963, με ερμηνευτή τον Γιάννη Πουλόπουλο: Στρώσε το στρώμα σου για δυο,
για σένα και για μένα
ν' αγκαλιαστούμε απ' την αρχή να 'ν' όλα αναστημένα.
Σ' αγκάλιασα μ' αγκάλιασες, μου πήρες και σου πήρα χάθηκα μες στα μάτια σου και στη δική σου μοίρα.
Μέσα στις ίδιες γειτονιές έρημος ζητιανεύω
ό,τι μαζί σού σκόρπισα γυρνώ και το γυρεύω.
Οι στίχοι που γράφει ο Αλκης Αλκαίος σχεδόν πάντα έχουν μία ιδιαιτερότητα που είναι ορατή και στον στίχο που έγραψε για το τραγούδι Της σιωπής για τον Σωκράτη Μάλαμα το 2002 και το άλμπουμ Ενα: Οποιος ξεχνάει χάνεται, ραγίζει όποιος θυμάται κι αυτός που παραστράτησε στις ερημιές κοιμάται.
Στα γιορτινά τα μαγαζιά πολύχρωμες βιτρίνες, είπες πως θα 'ρθεις να με βρεις
δυο χρόνια κι έξι μήνες.
Μάθε τη γλώσσα της σιωπής κι ύστερα έλα να μου πεις πώς κλίνεται το σ' αγαπώ
πώς βγάζει η έρημος καρπό.
Ο Σταύρος Κουγιουμτζής είχε ασχοληθεί αρκετές φορές με τη μοναξιά στους στίχους των τραγουδιών του, στο Ερημος μες στην ερημιά ο Φώτης Δήμας τραγουδούσε: Ούτε ένα αηδόνι στον μπαχτσέ ούτε ένα περιστέρι
κι έμεινε άδειο κι ορφανό το παγωμένο χέρι.
Ερημος μες στην ερημιά μ' ένα μαχαίρι στην καρδιά
Ηρθε νοτιάς ήρθε χιονιάς κι ακόμα δεν εφάνης το παγωμένο χέρι μου
για λίγο να ζεστάνεις.
Ιδια ατμόσφαιρα και στο Αν δεις στον ύπνο σου ερημιά, με τον Γιώργο Νταλάρα το 1970: Αν δεις στον ύπνο σου ερημιά και δέντρα μαραμένα
θα κλαίν' στον κήπο σου πουλιά και μια καρδιά στα ξένα, αλλά και στο Πουκάμισο το θαλασσί, μερικά χρόνια αργότερα, το 1974, πάλι με τον ίδιο ερμηνευτή:
Το πουκάμισο το θαλασσί δεν το ξαναφόρεσες εσύ.
Ούτε κι εγώ δεν το φορώ, χωρίς εσένα δεν μπορώ, θα του κεντήσω δυο πουλιά
για να σε βρουν στην ερημιά.
Ο ποιητής Νίκος Καρύδης έδωσε την αφορμή στον Γιάννη Σπανό να γράψει για τον Κώστα Καράλη ένα από τα πιο όμορφα τραγούδια της Γ' Ανθολογίας με τίτλο Πώς θες να το ξέρω το 1975: Αν είσαι μια μικρή παραπονεμένη πέτρα σε μια ερημιά,
αν είσαι ένα μοναχικό κυκλάμινο στο βουνό, αν είσαι ένα ξεχασμένο άστρο
στον ουρανό πώς θες να το ξέρω;
Το 1960 ο Νίκος Γκάτσος έγραφε για τον Μίκη Θεοδωράκη το Αν θυμηθείς τ' όνειρό μου, που έγινε η πρώτη του διεθνής επιτυχία και το ερμήνευσαν ακόμα και οι Beatles. Η αρχική εκτέλεση ανήκε στη Γιοβάννα:
Στην αγκαλιά μου κι απόψε σαν άστρο κοιμήσου
δεν απομένει στον κόσμο ελπίδα καμιά
τώρα που η νύχτα κεντά με φιλιά το κορμί σου
μέτρα τον πόνο κι άσε με μόνο στην ερημιά.
Η απόλυτη μοναξιά περιγράφεται με γλαφυρό τρόπο στα Δειλινά του Γιώργου Ζαμπέτα, σε στίχους του Χαράλαμπου Βασιλειάδη, με ερμηνεύτρια τη Βίκυ Μοσχολιού, το 1965: Στα κλαδιά σωπαίνουν τα πουλιά, έρημη η παλιά μας η φωλιά,
φύτρωσε στην πόρτα μας χορτάρι, απ' τα χέρια μου σ' έχουνε πάρει.
Μα τα δειλινά μια φωνή μου ψιθυρίζει μυστικά δεν θα γυρίσεις πια.
Στο διεθνές τραγούδι ξεχωρίζει το Kashmir των Led Zeppelin, που μας αφηγούνται τις περιπλανήσεις τους στην έρημο. Το Desert Rose του Sting, που το τραγουδά μαζί με τον Cheb Mami δίνοντας μια ατμόσφαιρα που είναι πιο κοντά στην έρημο.
Οι America ταξίδευαν στην έρημο το 1971 με ένα άλογο που δεν είχε όνομα, Α horse with no name και οι Eagles προφανώς ταξιδεύουν στην έρημο της Νεβάδας μέσα από τους στίχους του Hotel California νιώθοντας τον κρύο πρωινό αέρα στο κεφάλι τους.
Τέλος η πιο τραγουδισμένη έρημος είναι βέβαια αυτή της Σαχάρας, για την οποία έχουν γράψει τραγούδια μεταξύ άλλων και οι Dr. John, McCoy Tyner, Michael Petrucciani, Camel, Slash, Taj Mahal.
Ελάχιστοι πάντως έχουν ασχοληθεί με τη μοναξιά σε τόσες διαφορετικές μορφές όπως ο Στέλιος Καζαντζίδης στα τραγούδια του, που μας περιγράφει όλες τις πτυχές της, όπως αυτή της ξενιτιάς και πάνω απ' όλα την ερωτική μοναξιά, όπως στο Νυχτερίδες κι αράχνες των Χρήστου Νικολόπουλου και Κώστα Βίρβου:
Νυχτερίδες κι αράχνες, γλυκιά μου, έχουν χτίσει φωλιά
μέσα στο έρημο κι άδειο μας σπίτι όσο λείπεις μακριά.
Νυχτερίδες κι αράχνες, γλυκιά μου, μου κρατούν συντροφιά.

Πηγή: Ελευθεροτυπία
Δημοσιεύτηκε στις 01/10/2011