Πέτρος Μάρκαρης - Ο Μονταλμπάν περιγράφει πού οδήγησε αυτό το μοντέλο της «ανάπτυξης» την Ισπανία και εμάς

 

Του Πέτρου Μάρκαρη

Μανουέλ Βάθκεθ Μονταλμπάν έγραψε τις «Θάλασσες του Νότου» το 1979, τέσσερα χρόνια μετά τη μετάβαση της Ισπανίας από το καθεστώς του Φράνκο στη Δημοκρατία. Το μυθιστόρημα είναι χτισμένο πάνω στον επιχειρηματία Κάρλος Στούαρτ Πεδρέλ, ο οποίος ωφελήθηκε πλουσιοπάροχα από το καθεστώς του Φράνκο. Παρά την έντονη επιχειρηματική δραστηριότητα και την οικονομική επιτυχία του, ο Πεδρέλ έχει, ωστόσο, ένα ρομαντικό όνειρο ζωής: να ταξιδέψει στις Θάλασσες του Νότου, δηλαδή σε εκείνο το κομμάτι του Ειρηνικού Ωκεανού, νότια του Παναμά, το οποίο καλύπτει επίσης την Πολυνησία και την Ωκεανία, ανατολικά της Αυστραλίας.

Ο Πεδρέλ ονειρεύεται να ζήσει εκεί ως ερημίτης, όπως ο ζωγράφος Πολ Γκογκέν. Ετσι, όταν μια μέρα εξαφανίζεται, η οικογένειά του, οι φίλοι και οι συνεργάτες του, όλοι πιστεύουν ότι έφυγε για να πραγματοποιήσει το όνειρο της ζωής του. Τα πράγματα είναι όμως διαφορετικά. Ο Πεδρέλ βρίσκεται στη Βαρκελώνη και κυκλοφορεί με άλλο όνομα. Γιατί κρύβεται ο Πεδρέλ; Τι και ποιους φοβάται; Η γυναίκα του Πεδρέλ αναθέτει στον μόνιμο ήρωα του Μονταλμπάν, τον Πέπε Κραβάλιο, να ξεδιαλύνει το μυστήριο της εξαφάνισής του.

Με όχημα αυτήν τη σχετικά απλή αστυνομική ιστορία, ο Μονταλμπάν περιγράφει τα πρώτα χρόνια μετά την πτώση της φρανκικής δικτατορίας: τους ευνοημένους του παλιού καθεστώτος που παραμένουν αμετανόητοι, αφού εξακολουθούν να είναι ευνοημένοι, τις κεντρόφυγες δυνάμεις που αναδύονται στα πρώτα χρόνια της δημοκρατίας και τις φτωχικές συνοικίες της Βαρκελώνης, για τις οποίες τίποτα δεν έχει αλλάξει στη μεταφρανκική εποχή.

Τον Κάρλος Στούαρτ Πεδρέλ τον συναντάμε μόνο μια φορά, όμως το μυθιστόρημα χτίζεται πάνω στην αντιφατική προσωπικότητα ενός επιχειρηματία, ο οποίος πλούτισε χάρη στις διασυνδέσεις του με το καθεστώς του Φράνκο ενώ ταυτόχρονα διακατέχεται από μια ρομαντική διάθεση φυγής.

«Οι Θάλασσες του Νότου» έχουν και μια διάσταση που παρουσιάζει ιδιαίτερο ενδιαφέρον για μας, ιδιαίτερα την περίοδο που περνάμε. Ο Μονταλμπάν περιγράφει με κάθε λεπτομέρεια μια εφιαλτική εικόνα εύκολου πλουτισμού με χαριστικές αναθέσεις έργων, τα οποία εκτελούνται υποτυπωδώς, για να εισπράξουν οι εργολάβοι το τίμημα. Και όλα αυτά, με πρόσχημα την «ανάπτυξη». Πάνω στα ίδια αχνάρια έγινε και η δική μας «ανάπτυξη», με πιστώσεις που σπαταλήθηκαν ή κατέληξαν σε λάθος τσέπες, με έργα που υπερκοστολογήθηκαν, με αγροτικές πιστώσεις που μοιράστηκαν αλόγιστα. Ο Μονταλμπάν, περιγράφει ήδη το 1979, πού οδήγησε αυτό το μοντέλο της «ανάπτυξης» την Ισπανία, αλλά και εμάς. Ο αναγνώστης θα διδαχθεί πολλά, ειδικά σήμερα που η λέξη «ανάπτυξη» κυκλοφορεί πάλι στα χείλη όλων μας. Αλλωστε, ο Μονταλμπάν θα επανέλθει στο ίδιο θέμα δώδεκα χρόνια αργότερα, το 1991, με το μυθιστόρημά του «Ο ελληνικός λαβύρινθος» που περιγράφει την καταστροφή των εργατικών συνοικιών της Βαρκελώνης, οι οποίες θυσιάστηκαν για τους Ολυμπιακούς Αγώνες.

«Οι Θάλασσες του Νότου» είναι ένα από τα πιο αντιπροσωπευτικά δείγματα του μεσογειακού αστυνομικού μυθιστορήματος. Κατ' αρχήν, λόγω της επιβλητικής παρουσίας της πόλης. Η Βαρκελώνη κυριαρχεί στο μυθιστόρημα, μέσα από το οποίο αναδεικνύονται οι αντιθέσεις της: οι πλούσιες μεγαλοαστικές συνοικίες αλλά και οι φτωχές εργατικές που καταρρέουν, η όψη της Βαρκελώνης που μαγεύει και η άλλη που εξοργίζει. Ο Μονταλμπάν μιλάει στον αναγνώστη μέσα από την πόλη και τους κατοίκους της, μιλάει γι' αυτούς που την αγάπησαν και την πόνεσαν και γι' αυτούς που την πλήγωσαν.

Το δεύτερο μεσογειακό στοιχείο του μυθιστορήματος είναι το φαγητό, δηλαδή η κουζίνα. Γιατί ο ήρωας του Μονταλμπάν, ο Πέπε Καρβάλιο μαγειρεύει τόσο συχνά ώστε η όρεξη του αναγνώστη να μη διατηρείται σε εγρήγορση μόνο από τη ροή του μυθιστορήματος αλλά και από τα φαγητά του ήρωά του. Και μέσα από τα εδέσματα καταλήγουμε στον ίδιο τον ήρωα του Μονταλμπάν, σ' αυτόν τον μοναχικό ντετέκτιβ και τον βοηθό του, τον Μπισκουτέρ. Ο Πέπε Καρβάλιο δεν είναι ένας ιδιαίτερα καλοδιάθετος ήρωας. Η κακή διάθεση δεν αποτελεί, ωστόσο, συστατικό του χαρακτήρα του αλλά διαμορφώνεται από τα βιώματά του και από τον τρόπο που αντιμετωπίζει τον κόσμο γύρω του.

Ο Πέπε Καρβάλιο είναι βαθιά απογοητευμένος από τον κόσμο όπου ζει, από μια κοινωνία προσανατολισμένη στις απολαβές και όχι στις αξίες και από μια πολιτική τάξη που ενισχύει συνειδητά όλα τα αρνητικά φαινόμενα. Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο χρησιμοποιεί τα βιβλία του για προσάναμμα στο τζάκι του σπιτιού του.

Εδώ μπορεί να διαπιστώσει κανείς μια διαφορά με τον αστυνόμο Χαρίτο. Ο Χαρίτος ψάχνει απαντήσεις στο λεξικό του Δημητράκου. Ο Καρβάλιο καίει τα βιβλία, γιατί δεν έχουν πια τίποτα να του πουν. 

Πηγή: www.tanea.gr

Δημοσιεύτηκε στις 25/07/2012