Νεο-οθωμανική μεταπολίτευση.

ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Μεταπολίτευση στην Άγκυρα

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη

Συμπληρώθηκαν τις μέρες αυτές οκτώ χρόνια από την άνοδο στην εξουσία του ισλαμικού Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης-ΑΚΡ. Ο απολογισμός της οκτάχρονης διακυβέρνησής του είναι εντυπωσιακός. Πέτυχε ουσιαστικά τον έλεγχο της κρατικής μηχανής παρά την αντίδραση του στρατο-γραφειοκρατικού κατεστημένου και εξουδετέρωσε τον έλεγχο του στρατού πάνω στην πολιτική ζωή της χώρας. Με το δημοψήφισμα του περασμένου Σεπτεμβρίου αναθεώρησε το τουρκικό σύνταγμα και έθεσεν εκτός μάχης τον απειλητικό δικαστικό μηχανισμό. Κάποια πρόοδος σημειώθηκε και στον τομέα των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και αυτόν της πολιτικής δημοκρατίας, αν και τα δημοκρατικά ελλείμματα είναι ακόμη τεράστια.
Από τη δεκαετία του 1950 που το πολιτικό Ισλάμ επανεμφανίστηκε δειλά-δειλά μετά την καταπίεση που υπέστη από το καθεστώς του Μουσταφά Κεμάλ, ξεκίνησε ένας ιστορικός συμβιβασμός με τους Κεμαλιστές ο οποίος γνώρισε διάφορα σκαμπανεβάσματα για περισσότερο από μισό αιώνα. Κάθε φορά που ο στρατός έκρινε πως το πολιτικό Ισλάμ γινόταν επικίνδυνο επενέβαινε πραξικοπηματικά στην πολιτική ζωή στοχεύοντας στον περιορισμό του. Η επανισλαμοποίηση όμως της τουρκικής κοινωνίας προχωρούσε με ραγδαίους ρυθμούς.
Στην ουσία ο Κεμαλισμός δεν κατάφερε ποτέ να εκριζώσει το Ισλάμ από την κοινωνία και την πολιτική ζωή της χώρας. Υποχρεώθηκε μάλιστα στον ιστορικό συμβιβασμό μαζί του για δεκαετίες τώρα καθώς αποτελούσε μια δύναμη που δεν μπορούσε να αντιπαρέλθει. Από την άλλη όμως, με τη στήριξη του στρατού, οι Κεμαλιστές διατήρησαν την πολιτική ηγεμονία στην Τουρκία. Σήμερα για πρώτη φορά οι όροι αντιστράφηκαν. Μπορούμε βεβαίως να μιλούμε ακόμη για ιστορικό συμβιβασμό αφού οι Κεμαλιστές διατηρούν πάντα σημαντική πολιτική επιρροή αλλά η πολιτική ηγεμονία πέρασε στους Ισλαμιστές. Δεν είναι τυχαίο που οι πολιτικοί παρατηρητές και εντός και εκτός Τουρκίας θεωρούν ότι η χώρα εισήλθε σε μια περίοδο μεταπολίτευσης που αρκετοί δεν διστάζουν να χαρακτηρίζουν ως νεο-οθωμανική. Η νεο-οθωμανική αυτή μεταπολίτευση φαίνεται να είναι μη αναστρέψιμη. Για πρώτη φορά στην ιστορία της Τουρκίας συνελήφθησαν και φυλακίστηκαν δεκάδες ανώτεροι Τούρκοι αξιωματικοί, στρατηγοί εν ενεργεία και εν αποστρατεία, κάτι που ήταν αδιανόητο πριν ακόμη μερικά χρόνια. Ασφαλώς ο στρατός έχει ακόμη τη δυνατότητα να ανατρέψει το καθεστώς αλλά ούτε οι εσωτερικές ούτε οι διεθνείς συνθήκες του το επιτρέπουν.
Εξάλλου φαίνεται πως οι Ισλαμιστές ελέγχουν πια την Αστυνομία και σημαντικό μέρος του δικαστικού σώματος ενώ ασκούν μεγάλη επιρροή στους κατώτερους αξιωματικούς του τουρκικού στρατού.
Υπάρχουν φυσικά και οι ανησυχίες της πλήρους ισλαμοποίησης της εξουσίας και της κοινωνίας αλλά φαίνεται δύσκολη η εγκατάλειψη μιας μορφής δυτικού τύπου δημοκρατίας. Είναι όμως δυνατό με την εφαρμογή κάποιων ισλαμικών Αρχών να περιοριστούν ανθρώπινα και δημοκρατικά δικαιώματα. Σε κάθε περίπτωση το μέλλον θα δείξει προς τα πού θα οδηγηθεί η νεοοθωμανική αυτή μεταπολίτευση. Να σημειωθεί πάντως ότι τυγχάνει ευρείας λαϊκής υποστήριξης και επιπλέον πολιτικής στήριξης μιας νέας ισλαμικής αστικής τάξης που αναπτύχθηκε στην Ανατολία και που ανταγωνίζεται δυναμικά την κοσμική αστική τάξη της Άγκυρας και της Κωνσταντινούπολης.
Η ισλαμική πολιτική ηγεσία στην Άγκυρα παρουσιάζεται με μεγάλη αυτοπεποίθηση και πιστεύει στο νεο-οθωμανικό άστρο της Τουρκίας. Οι φιλοδοξίες της πάνε πολύ πιο πέρα από την ανάδειξη της χώρας σε περιφερειακή δύναμη. Ονειρεύεται μια Τουρκία, μεγάλη δύναμη, συγκρίσιμη με τη Γερμανία, τη Γαλλία και την Αγγλία. Οι οιωνοί, από την οικονομία ως τη διεθνή πολιτική επιρροή, είναι καλοί. Υπάρχουν όμως και πολλαπλά σημεία αδυναμιών, όπως αυτά που συνδέονται με το θέμα της τουρκικής ταυτότητας η οποία επεβλήθη με τη βία εκ των άνω -Κούρδοι, Αλεβίτες, κοσμικοί, ισλαμιστές- και που θα αναδεικνύονται ακόμη περισσότερο με το χρόνο και που μπορούν να ανατρέψουν τους νεο-οθωμανικούς σχεδιασμούς. Οι τουρκικές πολιτικές εξελίξεις και οι τουρκικοί σχεδιασμοί αφορούν φυσικά άμεσα την Ελλάδα και την Κύπρο. Το ερώτημα είναι πόσο στενά και σοβαρά παρακολουθούνται, αναλύονται και εκτιμούνται σε Λευκωσία και Αθήνα. Προπάντων όταν, απέναντι στην τουρκική αυτοπεποίθηση, στην Αθήνα επικρατεί η πολιτική μιζέρια με όλα τα επακόλουθά της στο χώρο της οικονομίας και όχι μόνον.
*Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής Πολιτικών Επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης. stephanos.constantinides@gmail.com