Το ευρώ στο μάτι του κυκλώνα

Ενα κοινό νόμισμα διχάζει την Ευρώπη Του Πετρου Παπακωνσταντινου Τον Ιούλιο του 2009, η σκληρά χτυπημένη από την κρίση Ισλανδία υπέβαλε αίτημα ένταξης στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Η πλειονότητα των Ισλανδών, όπως και των λοιπών Ευρωπαίων, πίστευε τότε ότι οι σφοδρές θύελλες στους ωκεανούς της παγκόσμιας οικονομίας καθιστούσαν πολιτική τρέλα τη μοναχική πορεία ενός μικρού έθνους και αναζήτησε προστασία κάτω από τη στέγη του ισχυρού ευρώ. Ωστόσο, η επιβολή του Μνημονίου στην Ελλάδα, η οικονομική κατάρρευση της Ιρλανδίας και τα πιεστικά προβλήματα Πορτογαλίας και Ισπανίας έκαναν το ευρώ να φαντάζει, στα μάτια πολλών, ως μέρος όχι της λύσης, αλλά του ίδιου του προβλήματος. «Τα πλεονεκτήματα του κοινού νομίσματος είναι λιγότερο σαφή», δήλωσε τις προάλλες ο πρόεδρος της Ισλανδίας Ολαφουρ Γκρίμσον, υποδηλώνοντας ότι η χώρα του δεν φλέγεται πλέον να υιοθετήσει το ευρώ. Στον Μπέρναρ Σω ανήκει η πατρότητα του αφορισμού ότι Αμερική και Βρετανία είναι δύο έθνη που χωρίζονται από μια κοινή γλώσσα. Σήμερα θα μπορούσαμε να πούμε ότι η Ευρώπη είναι μια Ενωση εθνών που χωρίζεται από ένα κοινό νόμισμα. Μια από τις πιο έγκυρες γερμανικές εφημερίδες, η Frankfurter Allgemeine, σχολίαζε τις εξελίξεις στο μέτωπο της δημοσιονομικής κρίσης ως εξής: «Η Ευρωζώνη διανύει περίοδο σκληρού αγώνα για την επιβίωσή της (...). Η κατάσταση είναι όντως δραματική. Το ευρώ, που υποτίθεται ότι θα καθιστούσε την ευρωπαϊκή ενότητα αμετάκλητη, απειλεί να εξελιχθεί σε νεκροθάφτη της». Πραγματικά, αντί να στερεώνει την ενότητα της Ενωσης, το ευρώ ανοίγει το μεγάλο ρήγμα ανάμεσα στις ηγεμονικές χώρες του πυρήνα και στις υποτελείς χώρες της περιφέρειας. «Μετά την Ελλάδα και την Ιρλανδία, ποιος;», διερωτώνται οι New York Times και σημειώνουν τα αδιέξοδα της πολιτικής που επιβάλλει ο λεγόμενος μηχανισμός διάσωσης ΔΝΤ- Ε.Ε.: «Η ανάπτυξη θα μπορούσε να βοηθήσει, αυξάνοντας τα φορολογικά έσοδα και μειώνοντας το χρέος αναλογικά με ένα αυξημένο ΑΕΠ. Ωστόσο, ούτε η Ελλάδα, ούτε η Ιρλανδία έχουν ανάπτυξη. Και οι προϋπολογισμοί δρακόντειας λιτότητας, που είναι το αντάλλαγμα για τις δανειακές συμφωνίες, θα κάνουν τα πράγματα χειρότερα». Η αμερικανική εφημερίδα καυτηριάζει την εξωφρενική αξίωση να περιορίσει η Ιρλανδία το έλλειμμά της από 32% σε... 3% μέσα σε τέσσερα χρόνια και προσθέτει: «Αν δεν τους επιτραπεί να αναδιαρθρώσουν το χρέος, θα χωλαίνουν για χρόνια». Πολλοί ενοχοποιούν γι’ αυτά τα αδιέξοδα τον οικονομικό ιμπεριαλισμό του Βερολίνου. Δεν είναι λιγότερο επικίνδυνη η πολιτική μυωπία των γερμανικών ελίτ, οι οποίες φαίνεται να υποτιμούν μια βασική ιδιομορφία της σημερινής κρίσης: το γεγονός, δηλαδή, ότι οι περιφερειακές χώρες της Ενωσης, εκτός από περισσότερο ευάλωτες στο οικονομικό πεδίο, είναι και οι πιο εύφλεκτες στο κοινωνικό και οι πιο «επικίνδυνες» στο πολιτικό, λόγω των ιστορικών παραδόσεων και της σημερινής επιρροής της Αριστεράς, αλλά και των ισχυρών, έστω και σε λανθάνουσα κατάσταση, εθνικιστικών ρευμάτων (Σιν Φέιν, Βάσκοι, Καταλανοί κ.ά.). Ενας δυνητικά εκρηκτικός συνδυασμός, ο οποίος απειλεί να προκαλέσει τη «Λατινοαμερικανοποίηση» της ευρωπαϊκής περιφέρειας. Παραμένει γεγονός ότι η Γερμανία είναι η μόνη χώρα της ηπείρου, μαζί με τη Ρωσία, που μπορεί να υπάρξει ως μεγάλη οικονομική δύναμη και αυτοτελώς, χωρίς το ευρώ - κάτι που θα σημάνει, τελικά, και χωρίς την ίδια την Ευρωπαϊκή Ενωση. Στο πολιτικό όμως επίπεδο, δεν θα μετράει παρά ως μεσαία περιφερειακή δύναμη, αν δεν ηγείται μιας μεγάλης Ενωσης ή αν, ακόμα χειρότερα, περιβάλλεται από απογοητευμένους και μνησίκακους πρώην εταίρους, οι οποίοι θα έχουν βιώσει τα χρόνια του Μνημονίου ως τη δική τους εκδοχή της ταπεινωτικής Συνθήκης των Βερσαλλιών. Σε πρόσφατο άρθρο στους Financial Times ο οικονομικός αναλυτής Γκίντεον Ράχμαν έγραφε: «Η υπόθεση που μου φαίνεται αυτή τη στιγμή πιθανότερη είναι ότι το κοινό νόμισμα όντως θα καταρρεύσει τελικά και ότι ο δήμιός του θα είναι η ίδια η Γερμανία». Ο Βρετανός αρθρογράφος δεν είναι ο μόνος που σκέφτεται έτσι. Το ιστορικό στοίχημα του Φρανσουά Μιτεράν και του Ζακ Ντελόρ ήταν ότι το ευρώ θα έλυνε οριστικά το χρόνιο δίλημμα «γερμανική Ευρώπη ή ευρωπαϊκή Γερμανία» υπέρ της δεύτερης, «καλής» εκδοχής. Σήμερα φαίνεται πολύ πιθανό ότι το στοίχημα θα χαθεί. Απομένει να δούμε αν κάποιοι, κάπου, με κάποιο τρόπο έχουν αρχίσει να καταστρώνουν ένα Plan B, όπως λένε οι Αγλλοσάξονες.