Πάντα επίκαιρος ο Μαρξ

Ο διάσημος δόκτορας Μαρξ και οι παπαράτσι

 Γράφει η Σοφία Νικολαΐδου www.snikolaidou.gr

Ο ενοχλητικός Χουάν Γκοϊτισόλο φέρνει τον Μαρξ στο σήμερα. Με τους παπαράτσι να τον κυνηγούν, την τηλεόραση να ωρύεται, τους πάλαι ποτέ προύχοντες του υπαρκτού σοσιαλισμού να έχουν μεταμορφωθεί σε άγριους καπιταλιστές
«Φανταστείτε τον Ανώτατο καθολικό, αποστολικό, ρωμαϊκό Ποντίφικα να δηλώνει επισήμως στους πιστούς του πως ο Χριστός έκανε λάθος, πως η Εκκλησία ήταν μια επιχείρηση εξαπάτησης και εκμετάλλευσης και πως από δω κι εμπρός θα απαγορευόταν; Ποια θα ήταν η αντίδρασή σας, έκπληξη, αμηχανία, οργή; λοιπόν όλα αυτά έπεσαν πάνω μας!» δηλώνει ο πρώην Σοβιετικός στο μυθιστόρημα του Χουάν Γκοϊτισόλο.


Το πρόσωπο και η προσωπικότητα του Μαρξ αποτελούν, αναμφίβολα, πιασιάρικο θέμα. Ιδίως όταν αποφασίζει κανείς να μιλήσει για πτυχές της προσωπικής ζωής και παίρνει το ρίσκο να ανακατέψει τις εποχές. Ο Γκοϊτισόλο αποφασίζει να διακινδυνεύσει συγγραφικά. Κινείται παλίνδρομα στον χρόνο: κρατά συγκεκριμένα ιστορικά γεγονότα, παίζει με μαρτυρίες, υπογραμμίζει τις συγγραφικές ασυνέπειές του σε σχέση με τις πηγές, εισάγει τον αναγνωστικό αντίλογο με εκφραστή τον εκδότη του. Φέρνει τον Μαρξ αντιμέτωπο με τις συνέπειες των θεωριών του. Το τέχνασμα θα μπορούσε γρήγορα να εκπέσει σε πυροτέχνημα σαπουνόπερας, αλλά ο Γκοϊτισόλο κινείται προσεκτικά στη ναρκοθετημένη περιοχή της αφήγησής του.

Η ιστορία του ξεκινά με μια σκηνή που αντικρύζει τον Φελίνι με το ειδησεογραφικό ρεπορτάζ: μια καραβιά Αλβανών ξεβράζεται στις ιταλικές ακτές, σε παραλία προνομιούχων. Οι Αλβανοί ορμούν, ζητούν εισιτήρια για Αμερική. Τους μαζεύει η Αστυνομία. Η σύζυγος του Μαρξ, Τζένη, παρακολουθεί τα συμβάντα από την τηλεόραση. Χλευάζει τους λιποτάκτες του σοσιαλιστικού παραδείσου. Ο Μαρξ ακούει τη σύζυγο σιωπηλός.

Ο αφηγητής της ιστορίας έχει αναλάβει το βαρύ συγγραφικό έργο να γράψει ένα μυθιστόρημα με θέμα την οικογένεια Μαρξ. Ο εκδότης περιμένει κουτσομπολίστικες λεπτομέρειες, πικάντικες πτυχές, φέτες πραγματικής ζωής. Ο συγγραφέας αποφασίζει να τοποθετήσει τον Μαρξ στο σήμερα.

Με παλίνδρομες κινήσεις στον χρόνο, αποτυπώνει την οικογένεια Μαρξ στον αιώνα όπου έδρασε ο πατριάρχης της: με τους δανειστές να απειλούν, τη φτώχεια να τους ταλανίζει. Νεκρά παιδιά, ζωντανά παιδιά, αρρώστιες. Ο Μαρξ γράφει το «Κεφάλαιο», δεν προσπορίζεται χρήματα για να ζήσει η οικογένεια. Ηρεμο χάος, παντού στο σπίτι βρωμιά, πλάι τους η έμπιστη υπηρέτρια που συμπαραστέκεται σε όλα. Η μόνη που δεν φοβόταν τον Μαρξ, όταν αυτός είχε τις κακές του.

Παράλληλα φέρνει τον Μαρξ στο σήμερα, αντιμέτωπο με την πτώση του υπαρκτού σοσιαλισμού και της θεωρίας του. Οι επαγγελματίες κομμουνιστές πλούτισαν, το έριξαν στον καπιταλισμό. Η ισοπεδωτική επιβολή της μαρξιστικής θεωρίας στα σοβιετικά κράτη έχει διαλύσει κάθε δημιουργική δύναμη. Παρήγαγε φόβο, πόνο, θάνατο. Οι καπιταλιστές επιχαίρουν. Ωστόσο το άλμα προς τα μπρος μοιάζει ταυτόχρονα και άλμα προς τα πίσω. «Η Αντιδιεθνής κυβερνά σήμερα τον κόσμο» σημειώνει ο αφηγητής. Στην ίδια σελίδα, σημειώνεται η φράση του καγκελάριου της Αυστρίας, κόμη ντε Μπόιστ, μετά την επανάσταση του 1848: «Θα έπρεπε να αναρωτηθεί καείς αν δε θα άξιζε τον κόπο να αντιπαρατεθεί στη διεθνή ένωση εργατών μια διεθνής ένωση αφεντικών, στην ένωση ακτημόνων η ένωση ιδιοκτητών...».

Φέρνοντας τον Μαρξ στο σήμερα, ο συγγραφέας έχει να λύσει αρκετά προβλήματα δομής και οργάνωσης του κειμένου του. Οι ανήλικες κόρες του Μαρξ γίνονται ξαφνικά ενήλικες, φλερτάρουν, παντρεύονται, αλλά την ίδια στιγμή η σύζυγος του Μαρξ, Τζένη, παρουσιάζεται να θηλάζει το μωρό. Ο αφηγητής αποφασίζει να αναδείξει τις δομικές και αφηγηματικές του εκκρεμότητες, αντί να προσπαθήσει να τις κρύψει. Μάλιστα, αναθέτει τον ρόλο του δύσπιστου αναγνώστη στον εκδότη του έργου, ο οποίος επιμένει: Αφήστε τις φιλοσοφίες και τα ονειρικά οράματα άχρηστα για το κοινό και δώστε στους αναγνώστες Γεγονότα!» Ο αφηγητής προσπαθεί να παίξει με τους όρους του Ντίκενς και του Μπαλζάκ αλλά επιστρέφει στον ανελέητο μοντερνισμό του. Το κείμενό του αναπτύσσεται σε παραγράφους χωρίς τελείες, με κόμματα και θαυμαστικά που ορίζουν τον ρυθμό της αναπνοής. Απόντα και τα κεφαλαία. Τελικά αφήνει και τον Μαρξ στα νύχια των φεμινιστριών που τον κατηγορούν ως φαλλοκράτη, των εκφωνητών του ΝΒC, της σαπουνόπερας, των μοδίστρων.