Το «διαζύγιο» καπιταλισμού και φιλελευθερισμού
Ο δυτικός καπιταλισμός επιβιώνει, αλλά πληγωμένος και με ένα βαρύ φορτίο από χρέη, ανισότητα, δημογραφικά προβλήματα, παραμελημένες υποδομές, κοινωνική δυσαρέσκεια και μη ρεαλιστικές προσδοκίες. Εν τω μεταξύ, αναδύονται άλλες μορφές του καπιταλισμού- από την Κίνα, την Ινδία, τη Ρωσία, τη Βραζιλία- και αυτό μεταφράζεται ταχύτατα σε οικονομική δύναμη. Αποτέλεσμα; Αντί για έναν μονο-πολικό κόσμο, που θα συγκλίνει σε ένα ενιαίο μοντέλο φιλελεύθερου δημοκρατικού καπιταλισμού, έχουμε έναν α-πολικό κόσμο, που αποκλίνει σε πολλές διαφορετικές εθνικές εκδοχές ενός συχνά ανελεύθερου καπιταλισμού. Αντί για νέα παγκόσμια τάξη έχουμε μια νέα παγκόσμια αταξία.
Δεν επρόκειτο να είναι έτσι. Θυμάστε τις φιλελεύθερες θριαμβολογίες της δεκαετίας του ΄90, όταν έμοιαζε ότι οι προαιώνιοι εχθροί της Δύσης είχαν νικηθεί; Ακόμη και η Κίνα και η Ρωσία στρέφονταν στον καπιταλισμό και αυτό έπρεπε κάποια στιγμή να τις φέρει στη δημοκρατία. Ως φιλελεύθερος διεθνιστής πρέπει να πω ότι η κατάσταση είναι σήμερα διαφορετική. Από τη μία πλευρά ευθύνεται γι΄ αυτό η Δύση, επειδή χαράμισε τη νίκη της. Από την άλλη πλευρά, χώρες που δεν ανήκαν στην ιστορική ομάδα των δυτικών χωρών ανακάλυψαν συνδυασμούς που δεν μπορούσαν καν να ονειρευτούν μέσα στη φιλελεύθερη φιλοσοφία της δεκαετίας του ΄90.
Συνδυάζουν τον δυναμισμό της οικονομίας της αγοράς με τη μονοκομματική εξουσία, την ιδιοκτησία εταιρειών από το κράτος με την εκτεταμένη διαφθορά και την περιφρόνηση προς το κράτος δικαίου.
Ενας ακραιφνής υποστηρικτής του φιλελεύθερου καπιταλισμού θα πει «Μα αυτό δεν είναι καπιταλισμός!» , όπως ένας φιλελεύθερος μουσουλμάνος θα πει «Μα αυτό που λέει η Αλ Κάιντα δεν είναι Ισλάμ!». Το Ισλάμ έχει ωστόσο κάποια σχέση με όλα αυτά και ο καπιταλισμός έχει σχέση με τους καταπληκτικούς δείκτες οικονομικής ανάπτυξης και συγκέντρωσης κεφαλαίων που ήδη έχουν μετατρέψει την Κίνα σε αναδυόμενη υπερδύναμη. Φαίνεται ότι, σε αντίθεση με τις πεποιθήσεις της δεκαετίας του ΄90, μπορείς τελικά να είσαι «ολίγον έγκυος».
Αυτή είναι η νέα πραγματικότητα, που είναι και το θέμα της εφετινής συνάντησης του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ. Το πρόγραμμά του διακηρύσσει «κοινούς κανόνες για τη νέα πραγματικότητα». Ο κινέζος αναλυτής διεθνών σχέσεων Γιαν Ξουετόνγκ υποστηρίζει ότι οι αναδυόμενες δυνάμεις φέρνουν στο παιχνίδι τους δικούς τους κανόνες και προσπαθούν να τους διαδώσουν όσο το δυνατόν καλύτερα. Εχει ένα δίκιο.
Είναι άραγε η Κίνα και η Ρωσία ή ακόμη η Ινδία και η Βραζιλία περισσότερο ή λιγότερο έτοιμες να υιοθετήσουν δυτικούς κανόνες απ΄ ό,τι ήταν πριν από δέκα χρόνια; Λιγότερο. Είναι άραγε οι χώρες του Νότου σήμερα περισσότερο μοιρασμένες μεταξύ των δυτικών και των κινεζικών κανόνων απ΄ ό,τι πριν από δέκα χρόνια; Περισσότερο. Ως φιλελεύθερος διεθνιστής, πιστεύω ότι πρέπει να εργαστούμε για να αποκτήσουμε «κοινούς κανόνες για τη νέα πραγματικότητα».
Ας ξεκινήσουμε με την παραδοχή ότι ένα από τα καθοριστικά χαρακτηριστικά αυτής της νέας πραγματικότητας είναι οι αποκλίνοντες κανόνες. Η ηγεσία της Κίνας δεν θεωρεί απαραιτήτως ότι πρέπει να κάνουμε τα πράγματα όπως θέλει αυτή, αλλά σίγουρα δεν πιστεύει ότι πρέπει να κάνει τα πράγματα σύμφωνα με τον δικό μας τρόπο. Πιθανότατα θα ήταν πολύ ευχαριστημένη σε έναν κόσμο στον οποίο οι Αμερικανοί, οι Κινέζοι και οι Ευρωπαίοι θα έκαναν τις δουλειές τους με τον δικό τους τρόπο μέσα στα σύνορά τους και ως έναν βαθμό- εδώ είναι που αρχίζει το πράγμα να γίνεται επικίνδυνο- μέσα στις δικές τους ζώνες επιρροής. Κατά σύμπτωση, κάπως έτσι πρέπει να σκεφτόταν ο Σάμιουελ Χάντινγκτον όταν έλεγε ότι πρέπει να αποφύγουμε τη «σύγκρουση των πολιτισμών».
Σε αυτή την περίπτωση οι «κοινοί κανόνες» θα περιοριστούν σε κάποιες ελάχιστες διατάξεις για την παγκόσμια τάξη, το εμπόριο, την εναέρια κυκλοφορία κ.ο.κ., με ιδιαίτερο σεβασμό στην εθνική κυριαρχία ιδιαίτερα των μεγάλων δυνάμεων. Τι θα ακολουθήσει λοιπόν ύστερα από αυτό για τους λαούς των χωρών που έχουν περισσότερο ή λιγότερο φιλελεύθερες, περισσότερο ή λιγότερο δημοκρατικές εκδοχές του καπιταλισμού; Δύο πράγματα κυρίως.
Πρώτον, πρέπει να βάλουμε σε τάξη τον δικό μας οίκο. Δεύτερον, πιθανότατα πρέπει να μειώσουμε τις προσδοκίες μας από αυτούς τους κοινούς κανόνες. Αυτό σημαίνει ότι θα κάνουμε δύσκολες επιλογές. Βάζουμε τη διατήρηση της ειρήνης πάνω απ΄ όλα τ΄ άλλα; Ή την αντιμετώπιση του φαινομένου του θερμοκηπίου; Ή να μείνουν ανοιχτοί οι δρόμοι του διεθνούς εμπορίου και του χρήματος; Ή να δυναμώσουμε τη φωνή μας για τα βασικά ανθρώπινα δικαιώματα; Βεβαίως, θέλουμε όλα αυτά τα ωραία πράγματα και όλα έχουν κατά κάποιον τρόπο σχέση μεταξύ τους. Πρέπει όμως να προσαρμοζόμαστε στις συνθήκες.
Αν η προοπτική αυτή φαίνεται καταθλιπτική, αφήστε με να σας μεταφέρω λίγη αισιοδοξία. Οι ελπίδες και οι φόβοι του Νταβός πριν από τρία χρόνια φαίνονται σήμερα μη ρεαλιστικοί. Πριν από δέκα χρόνια από άλλον κόσμο. Πριν από 25 χρόνια από άλλον πλανήτη. Η ιστορία είναι γεμάτη εκπλήξεις και ουδείς εκπλήσσεται περισσότερο από τους ίδιους τους ιστορικούς.
Ο κ.Τίμοθι Γκάρτον Ας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.
Aucun commentaire:
Enregistrer un commentaire