Τότε που τα Ιμια έγιναν «γκρίζα ζώνη»

Πώς η Ουάσιγκτον επέβαλε τη συμφωνία στα Ιμια

ΑΠΟΚΑΛΥΠΤΙΚΑΕΓΓΡΑΦΑ: Στο φως η δράση των Αμερικάνων τις ημέρες της κρίσης το 1996

 Του Μιχάλη Ιγνατίου, Ουάσιγκτον

 Ηαμερικανική κυβέρνηση επέβαλε να γραφτεί η συμφωνία με τους όρους απόσυρσης από τα Ίμια σε επίσημη επιστολή που απέστειλε ο τότε υπουργός Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ προς τους ομολόγους του της Ελλάδας και της Τουρκίας, Θεόδωρο Πάγκαλο και Ντενίζ Μπαϊκάλ. Οι πανομοιότυπες επιστολές έφτασαν στην Αθήνα και την Άγκυρα στις 2 Φεβρουαρίου 1996 με τη μορφή τηλεγραφήματος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ προς τις αμερικανικές πρεσβείες και μεταβιβάστηκαν αμέσως στους κ. Πάγκαλο και Μπαϊκάλ από τον πρέσβη Τόμας Νάιλς και τον επιτετραμμένο Φράνσις Ρίτσαρντοουν αντίστοιχα.
Ο κ. Νάιλς παρέδωσε την πραγματική επιστολή (originalhard copy) στον Έλληνα υπουργό Εξωτερικών στη διάρκεια συνάντησης που είχαν στις 6 Φεβρουαρίου 1996, στις 09:39 το πρωί. Σύμφωνα με διπλωματική πηγή ο κ. Πάγκαλος έδειξε να ενοχλείται προφανώς επειδή αντιλήφθηκε πως η Ουάσιγκτον επιβλήθηκε σε ρόλο διαιτητή και εγγυητή στις διαφορές για το Αιγαίο. Ο Αμερικανός πρέσβης έγραψε σε σχετικό τηλεγράφημα: «Έδωσα στον Πάγκαλο την επιστολή του Υπουργού Εξωτερικών Κρίστοφερ. Τη διάβασε χωρίς σχόλια και είπε ότι θα απαντήσει το συντομότερο δυνατόν»
(1). Η διπλωματική πηγή εξήγησε στον «Φ» ότι η επιβεβαίωση της συμφωνίας με επίσημο γράμμα του επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ήταν ιδέα του αρχηγού της αμερικανικής διαπραγματευτικής ομάδας μακαρίτη Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ, ο οποίος εξέφρασε φόβους ότι κάποια από τις δύο χώρες θα μπορούσε να υποχωρήσει από τα συμφωνηθέντα με αποτέλεσμα τη δημιουργία νέας κρίσης, η οποία θα οδηγούσε σε ελληνοτουρκικό πόλεμο και διάλυση της νοτιοανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.
Στην επιστολή προς τους ομολόγους του, ο κ. Κρίστοφερ γράφει ανάμεσα στα άλλα και τα εξής: “(2). «Οι διαβεβαιώσεις που μας προσέφεραν η Ελλάδα και η Τουρκία ότι θα απομάκρυναν τα πλοία, το (στρατιωτικό) προσωπικό και τις σημαίες - με έναν αλληλοδιαδοχικό και συντονισμένο τρόπο - επέτρεψε σε κάθε πλευρά να υποχωρήσει από το χείλος (του πολέμου) με αξιοπρέπεια.
Η κυβέρνηση της (άλλης χώρας) μας έχει διαβεβαιώσει ότι δεν θα τοποθετήσει τη σημαία της ή οπλισμένο προσωπικό της στις νησίδες ούτε θα τοποθετήσει πλοία κοντά στις νησίδες.
Προσδίδουμε μεγάλη βαρύτητα σε αυτή τη διαβεβαίωση από ένα σύμμαχο του ΝΑΤΟ. Προσδίδουμε εξίσου μεγάλη βαρύτητα στις διαβεβαιώσεις της κυβέρνησής σας ως προς τα ίδια, και το έχουμε διαβιβάσει προφορικά και γραπτώς στην κυβέρνηση της (άλλης χώρας)».
Το περιεχόμενο της επιστολής, που κρατήθηκε μυστική, περιλαμβάνεται σε τηλεγράφημα προς την αμερικανική πρεσβεία της Αθήνας που υπογράφει η αντικαταστάτις του κ. Κρίστοφερ, μετέπειτα υπουργός Εξωτερικών Μαντλίν Ολμπράιτ και το οποίο εστάλη στις 22 Μαΐου 1999 (ώρα 05.49) με τίτλο: «Το επεισόδιο στα Ίμια/Καρντάμ το 1996: Οι όροι απόσυρσης». Σύμφωνα με πληροφορίες ο λόγος για τον οποίο διατάχθηκε έρευνα στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ για τους όρους αποχώρησης από τα Ίμια οφειλόταν σε διχογνωμία που παρατηρήθηκε μεταξύ των στελεχών της Διεύθυνσης Ευρωπαϊκών Υποθέσεων (ΕUR) για το περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής συμφωνίας. Έτσι, η κ. Ολμπράιτ ζήτησε να ερευνηθούν τα αρχεία της ΕUR. Παράλληλα ζήτησε «να φρεσκάρουν τη μνήμη τους» και όσοι συμμετείχαν στις διαπραγματεύσεις. Αποτέλεσμα της έρευνας ήταν η ανεύρεση της επιστολής του κ. Κρίστοφερ προς τους κ. Πάγκαλο και Μπαϊκάλ που έβαλε τα πράγματα στη θέση τους. Η συμφωνία που επέτυχε ο Χόλμπρουκ και με την οποία αμφισβητήθηκε επίσημα το καθεστώς των συγκεκριμένων βραχονησίδων, περιείχε ακόμα έναν όρο, εκτός της ταυτόχρονης αποχώρησης των πλοίων, των στρατιωτικών αγημάτων και των σημαιών της Ελλάδας και της Τουρκίας: προέβλεπε και τη μη επιστροφή των στρατών, των σημαιών και των πλοίων επί και πλησίον των βραχονησίδων, καθιστώντας τα Ίμια «γκρίζα περιοχή». Μάλιστα, η ελληνική κυβέρνηση υπό την πίεση της Άγκυρας, ένιωσε την ανάγκη επισημοποίησης και επαναβεβαίωσης της συμφωνίας όταν τέθηκε σε κίνδυνο η ελληνικότητα της Καλολήμνου την οποία η Τουρκία έθεσε ως δεύτερο πιθανό στόχο για «γκριζοποίηση» με τη δικαιολογία ότι το ελληνικό υπουργείο Εθνικής Άμυνας απέστειλε Έλληνες στρατιώτες στο νησί.
Στις 7 Φεβρουαρίου 1996, στις 5:19 μ.μ., η αμερικανική πρεσβεία απέστειλε προς τον υπουργό Εξωτερικών στην Ουάσιγκτον το ακόλουθο τηλεγράφημα: (3)
«Θέμα: Πληροφορίες περί απόβασης ελληνικών στρατευμάτων στην Καλόλημνο.
1. Διαβάθμιση από αναπληρωτή επικεφαλής αποστολής Τόμας Μίλερ.
2. Το παρόν μήνυμα απαιτεί την ανάληψη ενεργειών - Βλέπε παράγραφο 5. 3. (Εμπιστευτικό) Απαντώντας σε ερωτήσεις σχετικά με πληροφορίες περί παρουσίας ελληνικών στρατευμάτων στη νησίδα της Καλολήμνου κοντά στα Ίμια / Καρντάκ, το Υπουργείο Εξωτερικών και το ελληνικό Γενικό Επιτελείο Εθνικής Άμυνας είπαν ότι μόνον η νησίδα των Ιμίων καλύπτεται από τη συμφωνία απεμπλοκής που επιτεύχθηκε με τη μεσολάβηση των Ηνωμένων Πολιτειών στις 30-31 Ιανουαρίου.
4. (Εμπιστευτικό) Έτσι, κατά την άποψή τους, η παρακείμενη νησίδα της Καλολήμνου δεν υπάγεται στη συμφωνία, και δεν επιβεβαιώνουν ούτε διαψεύδουν την παρουσία ελληνικών στρατευμάτων (ή άλλων προσώπων) στην Καλόλημνο (ή σε άλλα νησιά / νησίδες του Αιγαίου). Επισημαίνουμε ότι τουλάχιστον μια είδηση στον Τύπο της 7ης Φεβρουαρίου αναφέρει ότι τοποθετήθηκαν Έλληνες στρατιώτες σε νησίδες κοντά στα θαλάσσια σύνορα της Ελλάδας με την Τουρκία στο Αιγαίο, όμως μέχρι τώρα δεν μπορέσαμε να επιβεβαιώσουμε την είδηση αυτή.
5. (Εμπιστευτικό) Σχόλιο και αίτημα ανάληψης ενεργειών: Η πρεσβεία ενεργεί θεωρώντας ότι η συμφωνία περί επανόδου στο προηγούμενο καθεστώς καλύπτει μόνον τα Ίμια / Καρντάκ και όχι άλλα γειτονικά νησιά / νησίδες. Θα εκτιμούσαμε την επιβεβαίωση του Στέιτ Ντιπάρτμεντ ότι η αντίληψή μας αυτή είναι ορθή. Θα συνεχίσουμε τις προσπάθειές μας για την απόκτηση περισσότερων πληροφοριών όσον αφορά την ενδεχόμενη αποστολή ελληνικών στρατευμάτων στις νησίδες κοντά στα Ίμια / Καρντάκ ή σε άλλα σημεία κατά μήκος των θαλάσσιων συνόρων Ελλάδας και Τουρκίας στο Αιγαίο. Υπογραφή: Νάιλς».
?Η ιδέα για τη συμφωνία ανήκει στον Ρί- τσαρντ Χόλμπρουκ, που τότε ήταν επικεφαλής της διαπραγμα- τευτικής ομάδας του Στέιτ Ντιπάρτμεντ. ?Το ελληνικό ΥΠΕΞ και γενικό επιτελείο υποστήριξαν ότι μόνο τα Ιμια καλύπτονταν από τη συμφωνία. ?Φόβοι για ελληνοτουρκικό πόλεμο σε περίπτωση υποχώρησης από την Άγκυρα. 

Στο χείλος της σύγκρουσης στο Αιγαίο…

ΟΛΟ ΤΟ ΠΑΡΑΣΚΗΝΙΟ ΠΡΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΠΙΜΑΧΗ ΣΥΜΦΩΝΙΑ

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗτου Στέιτ Ντιπάρτμεντ έφτασε με τηλεγράφημα που απέστειλε ο υπουργός των Εξωτερικών με την υπογραφή του αναπληρωτή υπουργού Στρόουμπ Τάλμποτ στον Αμερικανό πρέσβη στην Αθήνα στις 8 Φεβρουαρίου 1996, στις 2.25 το πρωί. Το τηλεγράφημα διαφωτίζει πλήρως για το περιεχόμενο της ελληνοτουρκικής συμφωνίας που πέτυχε ο Χόλμπρουκ και αποδέχθηκαν οι Έλληνες και οι Τούρκοι. Αναφέρονται τα εξής: (4)
«1. Διαβάθμιση από Κέρι Κάβανο, διευθυντή Υποθέσεων Νοτιοανατολικής Ευρώπης. 2. (Εμπιστευτικό) Το ακόλουθο σημείωμα διαβιβάσθηκε στον Υπουργό Εξωτερικών στις 7 Φεβρουαρίου:

Η κατάσταση παραμένει τεταμένη στο Αιγαίο

Οι Τούρκοι παραπονέθηκαν στην πρεσβεία μας ότι η Ελλάδα τοποθέτησε κάποιες στρατιωτικές δυνάμεις στη νήσο Καλόλημνο (ένα ελληνικό νησί κοντά στα Ίμια / Καρντάκ), παραβιάζοντας τη συμφωνία που επέτρεψε στις δύο πλευρές να υποχωρήσουν από το χείλος της σύγκρουσης. Η συγκεκριμένη ενέργεια δεν παραβιάζει τη συμφωνία για την ταυτόχρονη απομάκρυνση στρατιωτικών δυνάμεων και σημαιών από τα Ίμια, την αποχώρηση των πολεμικών σκαφών και τη μη επιστροφή τους. Εγείραμε τους τουρκικούς προβληματισμούς στην ελληνική πρεσβεία, τονίζοντας τη σημασία της επίδειξης της μεγαλύτερης δυνατής σύνεσης στη χρήση στρατιωτικών δυνάμεων και από τις δύο πλευρές κατά τη διάρκεια της ευαίσθητης αυτής περιόδου. Καταστήσαμε σαφές ότι δεν αμφισβητούμε το δικαίωμά τους να αναπτύξουν αυτά τα στρατεύματα, αλλά ανησυχούμε για το γεγονός ότι τέτοιου είδους ενέργειες είναι δυνατόν να παρερμηνευθούν και να προκαλέσουν αντιδράσεις στην Άγκυρα. Ο πρέσβης Τσίλας μεταβίβασε το μήνυμα αυτό στον Υπουργό Εξωτερικών Πάγκαλο και στον Υπουργό Άμυνας Αρσένη. Παραπονέθηκαν ότι επρόκειτο για ανάπτυξη ελληνικών δυνάμεων σε ελληνικό έδαφος και ότι δεν ήταν θέμα προς συζήτηση. Υπογραφή: Τάλμποτ»… Αξίζει να σημειωθεί ότι ο Χόλμπρουκ επέβαλε στην Αθήνα και την Άγκυρα ότι η διαδικασία της απόσυρσης από τα Ίμια θα παρακολουθείτο από αμερικανικά αεροπλάνα και ελικόπτερα του 6ου Στόλου, που θα επιβεβαίωναν την αποχώρηση των ελληνικών και των τουρκικών δυνάμεων. Η συμφωνία παραβιάστηκε από την Άγκυρα, η οποία όμως προσπάθησε να επιρρίψει τις ευθύνες στην ελληνική πλευρά. Σε εμπιστευτικό τηλεγράφημα που παραδόθηκε κατόπιν απανωτών εφέσεων σε ερευνητές στην Ουάσιγκτον και τη Φιλαδέλφεια λίγες ημέρες μετά τα περασμένα Χριστούγεννα, η αμερικανική πρεσβεία περιγράφει τη συνομιλία του επιτετραμμένου της με τον Ονούρ Οϊμέν, ο οποίος παρουσιάζεται ως να μην έχει ιδέα για την επιβεβαίωση της αποχώρησης από τους Αμερικανούς: (5)
«Ο Οϊμέν τηλεφώνησε στον επιτετραμμένο στις 2 Φεβρουαρίου για να ζητήσει διευκρίνιση της πληροφορίας που έλαβε από την τουρκική πρεσβεία της Ουάσιγκτον σύμφωνα με την οποία η αμερικανική κυβέρνηση “είναι δυσαρεστημένη” επειδή η Τουρκία αρνήθηκε να δώσει άδεια να πετάξουν τα αμερικανικά αεροπλάνα για να παρακολουθούν την απόσυρση από τα Καρντάκ. Ο Οϊμέν είπε ότι έλεγξε με τις Ένοπλες Δυνάμεις και το προσωπικό του υπουργείου του και δεν βρήκε καμία αναφορά ότι η αμερικανική κυβέρνηση ζήτησε τέτοια άδεια». Στη συνέχεια σημειώνεται ότι ο Οϊμέν ήταν βέβαιος πως οι Αμερικανοί δεν υπέβαλαν αίτημα για να επιτραπούν πτήσεις που θα έλεγχαν την αποχώρηση των δυνάμεων από τα Ίμια και ότι η Τουρκία δεν απέρριψε το αίτημα. (Ο Οϊμέν) υπέθεσε ότι «πιθανότατα οι Έλληνες αρνήθηκαν άδεια για τις αμερικανικές υπερπτήσεις». Ο κ. Ριτσαρντόουν καταλήγει γράφοντας τα εξής:
«4. (Εμπιστευτικό) Σχόλιο: Εκτός από την επιθυμία «αποσαφήνισης αυτού του σημείου» και διαβεβαίωσης της αμερικανικής κυβέρνησης σχετικά με τη διάθεση της κυβέρνησής του να συνεργασθεί με εμάς, ο Οϊμέν προσπαθεί φυσικά να κάνει επίδειξη δύναμης στην Αθήνα. Θα προσπαθήσουμε να αποθαρρύνουμε κάτι τέτοιο: στην περίπτωση αυτή, εάν οι Έλληνες αρνήθηκαν πράγματι να χορηγήσουν άδεια πτήσεων πάνω από τη χώρα, οι Τούρκοι δεν χρειάζεται να το γνωρίζουν. Αλλά, εάν μπορούμε να επιβεβαιώσουμε ότι υπάρχει κάποια άλλη εξήγηση στην ιστορία αυτή, θα θέλαμε να μπορέσουμε να την αναφέρουμε στον Οϊμέν».
Αξίζει να σημειωθεί ότι παρά την τουρκική άρνηση οι Αμερικανοί παρακολούθησαν με δικά τους μέσα τη διαδικασία της απόσυρσης που ξεκίνησε στις 7 το πρωί (ώρα Ελλάδος) και ολοκληρώθηκε τρεις ώρες αργότερα. Στις 10 π.μ. (3 το πρωί ώρα Ουάσιγκτον) ο Χόλμπρουκ αναχώρησε από το Στέιτ Ντιπάρτμεντ αφού στο μεταξύ είχε λάβει μήνυμα από το αμερικανικό Πεντάγωνο υπογεγραμμένο από τον στρατηγό Σαλικασβίλι ότι οι στρατιώτες, οι σημαίες και τα πλοία αποχώρησαν ειρηνικά χωρίς να δημιουργηθεί κανένα επεισόδιο ή πρόβλημα...

Άρθρο

Έγγραφο ημερομηνίας 2 Φεβρουαρίου 1996, το οποίο αποκαλύπτει ότι μέρος της ελληνοτουρκικής συμφωνίας που πέτυχε ο Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ ήταν και η πιστοποίηση εκ μέρους των Αμερικανών της αποχώρησης των ελληνικών και τουρκικών δυνάμεων, πλοίων και σημαιών από τα Ίμια. Το τηλεγράφημα ημερομηνίας 22 Μαΐου 1999, που έστειλε η Μαντλίν Ολμπράιτ στους Αμερικανούς πρέσβεις στην Αθήνα και την Αγκυρα αποκαλύπτει ότι το Στέιτ Ντιπάρτμεντ “τσιμέντωσε” τη συμφωνία “γκριζοποίησης” των Ιμίων με επιστολή του τότε υπουργού Εξωτερικών Γουόρεν Κρίστοφερ.

Άρθρο 1Η έρευνα που διέταξε η Μαντλίν Ολμπράιτ έφερε στο φως νέα στοιχεία με την επιστολή του Γ. Κρίστοφερ. 2Τα Ιμια έγιναν «γκρίζα ζώνη» αφού η συμφωνία προέβλεπε μη επιστροφή στρατών και σημαιών επί των βραχονησίδων.