Το Κουρδικό Ζήτημα στο νέο γεωπολιτικό πλαίσιο της Μέσης Ανατολής

 

Του Στέφανου Κωνσταντινίδη*

Το Κουρδικό Ζήτημα με την ευρύτερη διάστασή του και όχι μόνο την τουρκική συνισταμένη του, αποκτά με τις σημερινές εξελίξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής μια νέα γεωπολιτική διάσταση και παρέχει στους Κούρδους ελπίδες δημιουργίας εθνικού κράτους. Ως τώρα, όταν γινόταν λόγος για το κουρδικό ζήτημα αντιμετωπίζονταν μόνο δύο διαστάσεις του, η ιρακινή και η τουρκική. Όμως το ιστορικό Κουρδιστάν μοιράστηκε μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο ανάμεσα στην Τουρκία, το Ιράκ, την Συρία και το Ιράν. Έτσι οι  Κούρδοι κατοικούν σε τέσσερις χώρες. Εκτός από το Ιράκ και την Τουρκία υπάρχουν συμπαγείς κουρδικοί πληθυσμοί στη Συρία και στο Ιράν. Η συριακή συνισταμένη του Κουρδικού αναδείκτηκε τελευταία λόγω του εμφυλίου πολέμου στη χώρα αυτή. Πληθυσμιακά ο πιο σημαντικός κουρδικός πληθυσμός είναι αυτός της Τουρκίας που υπολογίζεται σε δεκαπέντε με είκοσι εκατομμύρια. Ακολουθεί αυτός του Ιράκ με έξι ως οκτώ εκατομμύρια. Οι Κούρδοι της Συρίας και του Ιράν υπολογίζονται σε δύο με τρία εκατομμύρια στην κάθε χώρα.

Αυτοί που διεξήγαγαν σκληρούς αγώνες για να δημιουργήσουν κουρδικό κράτος ή να πετύχουν την αυτονομία τους, είναι αυτοί της Τουρκίας και του Ιράκ. Οι πρώτοι που απέκτησαν μεγάλη αυτονομία λόγω των εξελίξεων στο Ιράκ είναι οι Κούρδοι αυτής της χώρας που κατοικούν στο βόρειο τμήμα της. Στην Τουρκία οι ισλαμιστές σε αντίθεση με τους κεμαλιστές έκαναν κάποια ανοίγματα στους Κούρδους. Κάποιες συμφωνίες που φαίνεται να έγιναν με τον φυλακισμένο Κούρδο ηγέτη Αμπντουλάχ Οτσαλάν δεν φαίνεται να προχωρούν, ειδικά τώρα που ο Ερντογάν βρίσκεται αντιμέτωπος με την κρίση διαφθοράς που ξέσπασε στην Τουρκία. Οι Κούρδοι του Ιράκ που είχαν και έχουν την αμερικανική υποστήριξη βρίσκονται αντιμέτωποι με την κεντρική κυβέρνηση της Βαγδάτης για το θέμα του πετρελαίου και προσπαθούν με μια συμφωνία που έκαναν με την Τουρκία να το εκμεταλλευτούν οι ίδιοι. Δεν φαίνεται όμως στο σημείο αυτό να έχουν την αμερικανική στήριξη, επειδή η Ουάσιγκτον αυτή τη στιγμή δεν επιθυμεί τον διαμελισμό του Ιράκ. Στη Συρία οι Κούρδοι ανακήρυξαν αυτόνομη την περιοχή τους με την ανοχή του συριακού καθεστώτος που τους βλέπει εν δυνάμει συμμάχους στον εμφύλιο πόλεμο. Αντίθετα με την κινητικότητα που παρατηρείται στους Κούρδους σε αυτές τις τρεις χώρες, στο Ιράν το καθεστώς τους έχει υπό απόλυτο έλεγχο.

Κατά καιρούς γίνεται λόγος για τη δημιουργία ενός κουρδικού εθνικού κράτους που θα περιλαμβάνει εδάφη και από τις τέσσερις αυτές χώρες, δηλαδή το ιστορικό Κουρδιστάν. Είναι γι’αυτό το λόγο που και οι τέσσερις αυτές χώρες είναι αντίθετες σε κάτι τέτοιο, μολονότι κατά καιρούς η μια παρείχε βοήθεια στους εξεγερμένους Κούρδους της άλλης, για λόγους που εξυπηρετούσαν πρόσκαιρα συμφέροντα της. Η δυνατότητα δημιουργίας κουρδικού κράτους υπάρχει ασφαλώς με τα νέα γεωπολιτικά δεδομένα που διαμορφώνονται στην περιοχή αλλά είναι πολύ αμφίβολο, αν ποτέ δημιουργηθεί, να περιλαμβάνει   όλους τους Κούρδους. Όπως δεν είναι βέβαιο πως υπάρχει κοινή αντίληψη σε όλους τους Κούρδους της περιοχής για το μέλλον τους. Ενδεχομένως κάποιοι να βρίσκουν προτιμότερη, λόγω ίσως και των δυσκολιών που αντιμετωπίζουν για την δημιουργία κοινού εθνικού κράτους, μια ευρεία αυτονομία στα πλαίσια των κρατών που ζουν σήμερα. Αυτό έχουν αποδεκτεί κατ’αρχήν οι Κούρδοι του Ιράκ και προς αυτή την κατεύθυνση φαίνεται να προσανατολίζονται και οι Κούρδοι της Τουρκίας. Κάτι παρόμοιο ενδεχομένως να συμβεί και με τους Κούρδους της Συρίας στο τέλος του εμφυλίου πολέμου.

Το μεγάλο πρόβλημα για τους Κούρδους είναι ότι η δημιουργία εθνικού κράτους δεν εξαρτάται μόνο  από τους ίδιους αλλά και από τα αλληλοσυγκρουόμενα συμφέροντα των μεγάλων που μόνο αν κρίνουν κάποια στιγμή ότι εξυπηρετούνται από κάτι τέτοιο θα στηρίξουν τη δημιουργία του. Άλλωστε η συνθήκη των Σεβρών μετά τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, το 1920, προέβλεπε και την δημιουργία κουρδικού κράτους. Η νίκη όμως από τη μια του Μουσταφά Κεμάλ και τα συμφέροντα των μεγάλων από την άλλη δεν το επέτρεψαν.  Αν όμως οι νέες γεωπολιτικές πραγματικότητες στην περιοχή αφήνουν απλώς ανοικτή την προοπτική δημιουργίας κουρδικού εθνικού κράτους, αντίθετα ευνοούν την κατοχύρωση των εθνικών και πολιτιστικών τους δικαιωμάτων. Κάτι που γίνεται ήδη στο Ιράκ και φαίνεται να υπάρχει μια τέτοια προοπτική  και για τη Συρία και την Τουρκία.

Ο Στέφανος Κωνσταντινίδης είναι καθηγητής πολιτικών επιστημών στο Κεμπέκ του Καναδά και επιστημονικός συνεργάτης του Πανεπιστημίου Κρήτης.

* .E-mail   stephanos.constantinides@gmail.com