Ελληνικοί μύθοι και η ανακύκλωσή τους από την αρχαιότητα ώς σήμερα

Της Μαρίας Χατζηνικόλα*

«Καμιά όψη της αρχαιοελληνικής κληρονομιάς δεν μπορεί να συναγωνιστεί τη μυθολογία ως προς τη γοητεία που έχει ασκήσει επί σειρά γενεών από την αρχαιότητα ώς σήμερα». Στις αρχές του 21ου αι., οι αρχαιοελληνικοί μύθοι εξακολουθούν να ασκούν επιρροή σε πολλούς τομείς του πολιτισμού είτε πρόκειται για πρακτικούς λόγους στην καθημερινή ζωή (αφηγηματικές ιστορίες σε μικρά παιδιά, συμβολισμοίνουθεσίες, παραλληλισμοί με σύγχρονα γεγονότα της πραγματικότητας) είτε για αναπλάσεις μύθων από ποιητές και αναπαραστατικούς καλλιτέχνες είτε για τη δραστική ανανέωση της εικόνας θεών και ηρώων στον κινηματογράφο, στην τηλεόραση και στα ηλεκτρονικά παιχνίδια.
Πρώτοι μύθοι για τους οποίους διαθέτουμε άμεσες μαρτυρίες παρατίθενται στον Όμηρο και στον Ησίοδο (8ος/7ος αι. π.Χ.). Οι πρώτες μυθολογικές αφηγήσεις πραγματοποιούνται από τις γιαγιάδες, τις μητέρες ή τις τροφούς για άσκηση κοινωνικού ελέγχου: μυθικά τέρατα όπως η Λάμια ή η Γόργω λειτουργούν ως απειλητικά φόβητρα που επιστρατεύονται για συμμόρφωση απείθαρχων νηπίων. Η αρχαία αυτή πρακτική είθισται να επιστρατεύεται και στις μέρες μας από τις τροφούς μικρών παιδιών ως παιδαγωγικό μέτρο (π.χ. «αν δε φας το φαΐ σου θα έρθει το τέρας»).
Αρχίζοντας από τους Ρωμαίους παρακολουθούμε την αναδιήγηση και επανερμηνεία των μύθων στον κόσμο της ύστερης αρχαιότητας και στο χριστιανικό Μεσαίωνα. Η ιστορία προσαρμογής της αρχαιοελληνικής μυθολογίας σε καινούρια πολιτισμικά συμφραζόμενα με κομβικά σημεία κάποιες μείζονες λογοτεχνικές και καλλιτεχνικές αναπαραστάσεις (λ.χ. το αναγεννησιακό αριστούργημα του Βotticcelli «η Γέννηση της Αφροδίτης», όπου η θεά αναδύεται από τη θάλασσα πατώντας πάνω σε ένα κοχύλι, ζωγραφίστηκε για την εξοχική έπαυλη ενός μέλους της οικογένειας των Μεδίκων) συνεχίζεται από την Αναγέννηση ώς σήμερα. Μια ηρωική περιπέτεια ξεχωρίζει απ’ όλες τις υπόλοιπες στην ελληνική μυθολογία: η Τρωική εκστρατεία. Το γεγονός ότι μνημονεύεται αδιάλειπτα από το σύγχρονο κοινό οφείλεται εν μέρει στο ότι δύο άρτια ποιήματα -η Ιλιάδα και η Οδύσσεια εξιστορούν γεγονότα που διαδραματίζονται στη διάρκεια της εκστρατείας και μετά τη λήξη της. Μια τελείως διαφορετική πλευρά της γοητείας του Τρωικού πολέμου έγκειται στον φαινομενικά ατελεύτητο ενθουσιασμό με τον οποίο το σημερινό κοινό διερωτάται αν τα μυθολογικά γεγονότα «συνέβησαν στην πραγματικότητα». Ένας τρίτος λόγος είναι, κατά τη γνώμη μου, η σαγηνευτική και άκρως δελεαστική ιστορία-μύθος της ωραίας Ελένης, η οποία βέβαια ανάγεται πέραν οποιωνδήποτε άλλων ιστορικών στοιχείων (η τρωική εκστρατεία έγινε γιατί οι έμποροι Αχαιοί επεδίωκαν τον έλεγχο των Στενών του Ελλησπόντου για να επεκτείνουν -μέσω αυτού- τις εμπορικές τους δραστηριότητες στον Εύξεινο Πόντο) στη σφαίρα του φανταστικού και της μυθοπλασίας. Παρεμπιπτόντως να σημειώσουμε ότι ο μύθος της Ωραίας Ελένης αποτελεί ίσως την πιο ανακυκλώσιμη ιστορία του τρωικού κύκλου (βλ. βιβλιογραφία, λογοτεχνία, τραγούδια…), όπως την παρουσιάζει τόσο η ομηρική όσο και η αιρετική στησιχόρεια [από τον λυρικό ποιητή Στησίχορο] εκδοχή της, όπου η ηρωίδα δεν ταξίδεψε ποτέ στην Τροία (βλ. Σεφέρη, Ελένη). Η επίδραση των αρχαιοελληνικών μύθων δε δείχνει κανένα σημείο εκφυλισμού: οι ακατάπαυστες προσπάθειες του Ηρακλή να απαλλάξει τον κόσμο από τα τέρατα, όπως απεικονίζεται σε αμέτρητες αρχαίες αγγειογραφίες, έχουν ακόμη την αποτύπωσή τους στις πιο πρόσφατες κινηματογραφικές ταινίες και σε λογισμικά για διαδραστικά ηλεκτρονικά παιχνίδια… Οι σύγχρονες διασκευές των αρχαιοελληνικών μύθων εισάγουν καινούριες παραλλαγές σε παλαιά θέματα, οι οποίες ενίοτε προκαλούν έκπληξη: επί παραδείγματι σε ένα πλάνο από την ταινία Ηρακλής (Disney1997), βλέπουμε τον ήρωα να ιππεύει τον Πήγασο, το φτερωτό άλογο που, σύμφωνα με την αρχαία παράδοση, ήταν το άλογο του Βελλερεφόντη. Οι μύθοι της Αρχαίας Ελλάδας εξακολουθούν να διατυπώνονται από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα με ποικιλόμορφους τρόπους… **Η Μαρία Χατζηνικόλα είναι εκπαιδευτικός με ΜΑ in Classics 

 

Πηγή: Ο Φιλελεύθερος

Δημοσιεύτηκε στις 11/09/2012